Από τον «παράλογο» πυρήνα του μέχρι την αινιγματική χημική σύνθεση της επιφάνειάς του, ο πλανήτης Ερμής είναι γεμάτος εκπλήξεις -όχι μόνο για την προέλευσή του- και κάποιες απαντήσεις για τα μυστήρια του μικρότερου πλανήτη του ηλιακού συστήματος, μπορεί να κρύβονται σε πετρώματα που βρέθηκαν στην Κύπρο.

Ο Νίκολα Μάρι είναι πλανητικός γεωλόγος στο Πανεπιστήμιο της Pavia στην Ιταλία και μελετά τους τρόπους με τους οποίους σχηματίστηκαν και εξελίχθηκαν οι γείτονές μας στο ηλιακό σύστημα. Για τη διδακτορική του διατριβή, είχε μελετήσει τις ροές λάβας του Άρη. Αυτή τη φορά, ο στόχος του ήταν ο πλανήτης Ερμής – μέσω Κύπρου.

Συγκεκριμένα αναζήτησε ένα συγκεκριμένο είδος πετρώματος, που ονομάζεται βονινίτης (σ.σ. μια μορφή βασάλτη με υψηλή περιεκτικότητα σε μαγνήσιο, που διακρίνεται από τη χαμηλή περιεκτικότητα σε τιτάνιο και τη σύνθεση ιχνοστοιχείων) και πιστεύεται ότι έχει μια ανατριχιαστική ομοιότητα με τα πετρώματα που βρίσκονται στον Ερμή – μια υπόθεση που, αν είναι σωστή, θα μπορούσε να αποτελέσει ένα στοιχείο για τη μοναδική προέλευση του πλανήτη.

Ο Ερμής είναι ένας πλανήτης των άκρων. Με συνολικό όγκο λίγο μεγαλύτερο από τη Σελήνη, είναι ο μικρότερος πλανήτης του ηλιακού συστήματος και ο πλησιέστερος στον Ήλιο. Ο Ερμής δεν έχει ατμόσφαιρα που να συγκρατεί τη θερμότητα, πράγμα που σημαίνει ότι η θερμοκρασία στην επιφάνειά του κυμαίνεται από 400C κατά τη διάρκεια της ημέρας έως -170C τη νύχτα. Έχει επίσης τη συντομότερη τροχιά από οποιονδήποτε πλανήτη του ηλιακού συστήματος – κάθε έτος διαρκεί μόλις 88 γήινες ημέρες.

Η θέση του Ερμή έχει καταστήσει πολύ δύσκολη τη μελέτη του από τους επιστήμονες. Ένας λόγος είναι η θερμότητα. Τα διαστημόπλοια που πλησιάζουν τον πλανήτη πρέπει να είναι σε θέση να αντέξουν τις καυτές θερμοκρασίες καθώς περιφέρονται τόσο κοντά στον Ήλιο. Ο άλλος λόγος είναι η βαρύτητα. Όσο πιο κοντά στον Ήλιο, τόσο ισχυρότερη είναι η έλξη του, επιταχύνοντας την ταχύτητα του διαστημοπλοίου. Αυτό κάνει τους λεπτούς ελιγμούς πολύ πιο δύσκολους, με πολλές «παρακάμψεις» γύρω από άλλους πλανήτες.

«Από την άποψη της τροχιάς, είναι πιθανώς πιο δύσκολο να τον φτάσουμε από τον Δία» λέει ο Ignacio Clerigo, υπεύθυνος λειτουργίας του διαστημικού σκάφους BepiColombo, της τρέχουσας αποστολής του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος στον Ερμή, ένα έργο στο οποίο συμβάλλει η εργασία του Μάρι.

Ο Ερμής έχει μελετηθεί λιγότερο από τους υπόλοιπους πλανήτες

Αυτές οι δυσκολίες σημαίνουν ότι ο πλανήτης Ερμής έχει μελετηθεί λιγότερο καλά από τους άλλους «γείτονές» μας. Δύο προηγούμενες αποστολές -Mariner 10 και Messenger – είχαν πετάξει αρκετά κοντά για να χαρτογραφήσουν την γεμάτη κρατήρες επιφάνειά του, ανακαλύπτωντας -και αποκαλύπτοντας- μερικές σημαντικές εκπλήξεις σχετικά με τη δομή του. Μία από αυτές αφορούσε τον πυρήνα του πλανήτη. Οι άλλοι πλανήτες με βάση τα πετρώματα -η Αφροδίτη, η Γη και ο Άρης- έχουν όλοι έναν σχετικά μικροσκοπικό πυρήνα, που περιβάλλεται από έναν παχύ μανδύα από μάγμα και έναν σκληρό φλοιό. Ο φλοιός του Ερμή, ωστόσο, φαίνεται να είναι εκπληκτικά λεπτός, ενώ ο πυρήνας του είναι απροσδόκητα τεράστιος σε σύγκριση με τον μανδύα. «Είναι παράλογο», λέει ο Μάρι.

Ακόμη πιο απροσδόκητα, οι αποστολές αυτές αποκάλυψαν ότι ο Ερμής περιβάλλεται από μαγνητικό πεδίο. Αυτό, σε συνδυασμό με την πυκνότητά του, υποδηλώνει ότι έχει σιδερένιο πυρήνα – και, όπως και ο πυρήνας της Γης, ο πυρήνας μπορεί να είναι εν μέρει λιωμένος.

Όμως το μυστήριο έχει συνέχει, καθώς η αναλογία των χημικών ουσιών στην επιφάνεια του Ερμή είναι εξαιρετικά ασυνήθιστη. Χρησιμοποιώντας μια τεχνική γνωστή ως φασματομετρία για την ανάλυση της χημικής σύνθεσης του πλανήτη από απόσταση, οι επιστήμονες γνωρίζουν ότι ο Ερμής έχει πολύ υψηλότερη συγκέντρωση θορίου από ό,τι οι κοντινότεροι γείτονές του. Το θόριο θα έπρεπε να έχει εξατμιστεί στην ακραία θερμότητα του πρώιμου ηλιακού συστήματος. Αντ’ αυτού, η περιεκτικότητά του σε θόριο είναι πιο κοντά σε εκείνη του Άρη – τριών πλανητών μακριά – ο οποίος θα είχε σχηματιστεί σε ψυχρότερες θερμοκρασίες λόγω της απόστασής του από τον Ήλιο.

Σύμφωνα με το BBC, επιστήμονες εικάζουν ότι ο Ερμής ξεκίνησε με μεγαλύτερη μάζα, συγκρίσιμη με αυτή της Γης. Μια πρώιμη κολοσσιαία πρόσκρουση πιστεύεται ότι είναι υπεύθυνη για τη μείωση του μεγέθους του και την αλλαγή της τροχιάς του, με αποτέλεσμα τον συμπαγή κόσμο που παρατηρούμε σήμερα. Περαιτέρω μελέτες σε παρόμοια πετρώματα της Γης μπορεί να παρέχουν πολύτιμες ενδείξεις για τις προηγούμενες γεωλογικές δραστηριότητες του Ερμή και το εκπληκτικό ταξίδι του στο Ηλιακό μας Σύστημα.

Η Κύπρος είναι ένα κομμάτι φλοιού που σχηματίστηκε κάτω από τον ωκεανό της Τηθύος πριν από περισσότερα από 90 εκατομμύρια χρόνια. Με τη σύγκρουση των τεκτονικών πλακών, τελικά ωθήθηκε προς την επιφάνεια, είτε έγινε το νησί που γνωρίζουμε σήμερα. Το τοπίο εξακολουθεί να έχει μια αλλιώτικη αίσθηση, λέει o Mάρι, με πρασινωπούς βράχους πλούσιους σε ορυκτά. «Σε ορισμένες περιοχές των βουνών της Κύπρου, είναι σαν να περπατάμε ακόμα πάνω από έναν αρχαίο ωκεανό», λέει. Τελικά, βρήκε τα συγκεκριμένα κομμάτια λάβας, που αναζήτησε, καθώς ο βονινίτης σχηματίζεται από τη στερεοποίηση λιωμένης λάβας

O Μάρι επέστρεψε στο σπίτι και, σε συνεργασία με τους συναδέλφους της στη Nasa και στο Μουσείο Πλανητικής Επιστήμης της Ιταλίας, ανέλυσε τη σύνθεση των πετρωμάτων και τους συνέκρινε με δείγματα που ελήφθησαν από τον Ερμή. Όταν ήρθαν τα αποτελέσματα, έμεινε έκπληκτος. «Δεν ήταν απλώς παρόμοια, ήταν πανομοιότυπα». Το μείγμα στοιχείων όπως το μαγνήσιο, το αλουμίνιο και ο σίδηρος ήταν το ίδιο με αυτό που παρατηρήθηκε στον μυστηριώδη πλανήτη με τον τεράστιο πυρήνα. Η μόνη διαφορά ήταν ότι τα πετρώματα από την Κύπρο είχαν οξειδωθεί – κάτι που είναι αναπόφευκτο δεδομένης της πλούσιας σε οξυγόνο ατμόσφαιρας της Γης. Αυτό το καθιστά το πρώτο πραγματικό επίγειο ανάλογο για τον Ερμή, λέει η Mari – παρέχοντας ένα πολύτιμο επιπλέον σημείο δεδομένων για την κατανόησή μας για τον πλανήτη.