Η Διάσκεψη COP28 στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα αντιπροσώπευε μια στιγμή ορόσημο για την παγκόσμια ενεργειακή πολιτική: δεσμεύτηκε να απομακρυνθεί από τα ορυκτά καύσιμα, να τριπλασιάσει τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και να διπλασιάσει την ενεργειακή απόδοση έως το 2030.

Συλλογικά, περισσότερες από 130 χώρες δεσμεύτηκαν να μεταμορφώσουν ριζικά το ενεργειακό τοπίο υιοθετώντας της σύσταση του Διεθνούς Οργανισμού Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (IRENA) του σεναρίου για τον 1,5 βαθμό Κελσίου, για τριπλασιασμό της εγκατεστημένης ισχύος ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε τουλάχιστον 11 terawatts (TW) έως το 2030 και για διπλασιασμό του ρυθμού βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης.

ΑΠΕ: Ο εκσυγχρονισμός των δικτύων προϋπόθεση για την ενεργειακή μετάβαση

Και όπως επισημαίνει στη νέα του έκθεση ο IRENA αυτή η ιστορική συμφωνία φέρνει μια νέα επείγουσα ανάγκη για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, οι οποίοι θα πρέπει τώρα να εφαρμόσουν τις στρατηγικές και τα μέτρα που απαιτούνται για τη διευκόλυνση της ταχείας κλιμάκωσης της ανάπτυξης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

Ωστόσο, το τοπίο που διαμορφώνεται προκαλεί έντονο προβληματισμό ως προς την επίτευξη των στόχων.

ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ Η ΕΚΘΕΣΗ

Η ταχεία ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, σε συνδυασμό με μέτρα ενεργειακής απόδοσης, παρέχει τα πιο ρεαλιστικά μέσα για τη μείωση των παγκόσμιων εκπομπών κατά 43% έως το 2030, σύμφωνα με τα πορίσματα της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC).

Ο IRENA υπογραμμίζει ότι ο τριπλασιασμός της χωρητικότητας ανανεώσιμων πηγών ενέργειας έως το 2030 είναι τεχνικά εφικτός και οικονομικά βιώσιμος, αλλά απαιτεί δέσμευση, υποστήριξη πολιτικής και επενδύσεις σε κλίμακα. Και εξαρτάται από την υπέρβαση συστημικών και διαρθρωτικών εμποδίων στην ενεργειακή μετάβαση.

Προϋποθέσεις

Οι εξελισσόμενες πολιτικές, οι γεωπολιτικές αλλαγές και το μειωμένο κόστος έχουν παίξει ρόλο στην ώθηση της ταχείας επέκτασης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στις αγορές παγκοσμίως. Ωστόσο, για να τριπλασιαστεί η χωρητικότητα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, απαιτούνται συντονισμένες προσπάθειες για την ενίσχυση των υποδομών, των πολιτικών και των ικανοτήτων του εργατικού δυναμικού, με βάση την αυξημένη χρηματοδότηση και τη στενότερη διεθνή συνεργασία, όπως περιγράφεται στην έκθεση World Energy Transitions Outlook του IRENA που παρουσιάστηκε στο Διάλογο για τις Ενεργειακές Μεταβάσεις του Βερολίνου.

Κατά μέσο όρο σχεδόν 1.100 GW δυναμικότητας ανανεώσιμων πηγών ενέργειας πρέπει να εγκαθίσταται ετησίως έως το 2030 – υπερδιπλάσιο από το ρεκόρ που σημειώθηκε το 2023. Οι ετήσιες επενδύσεις στην παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές πρέπει να αυξηθούν από 570 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ το 2023 σε 1.550 δισεκατομμύρια δολάρια κατά μέσο όρο μεταξύ 2024 και 2030.

Εκτός στόχου

«Χρειαζόμαστε επειγόντως μια συστημική μετατόπιση από τα ορυκτά καύσιμα για να διορθώσουμε την πορεία και να διατηρήσουμε τον τριπλασιασμό του στόχου εφικτό» σχολιάζει ο Francesco La Camera, γενικός διευθυντής του IRENA: «Μετά την ιστορική συναίνεση στα ΗΑΕ για τον τριπλασιασμό των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην COP28, αυτές οι προσθήκες χωρητικότητας – παρά το νέο ρεκόρ – δείχνουν ξεκάθαρα ότι η επίτευξη του στόχου απέχει πολύ από το να είναι εγγυημένη. Ως θεματοφύλακας, ο IRENA παρακολουθεί κάθε χρόνο τη σχετική πρόοδο σε βασικούς δείκτες. Τα δεδομένα μας επιβεβαιώνουν ότι η πρόοδος συνεχίζει να υπολείπεται και η ενεργειακή μετάβαση παραμένει εκτός τροχιάς».

Η επίτευξη του στόχου τριπλασιασμού δεν είναι καθόλου εξασφαλισμένη καθώς θα πρέπει να αναπτυχθούν επιπλέον 7,2 τεραβάτ (TW) ανανεώσιμης ενέργειας για να φτάσουν τα απαιτούμενα 11 TW έως το 2030. Ωστόσο, οι τρέχουσες προβλέψεις δείχνουν ότι ο στόχος θα παραμείνει απρόσιτος χωρίς επείγουσα πολιτική παρέμβαση. Τα κράτη της G20, για παράδειγμα, πρέπει να αυξήσουν την δυναμικότητά τους σε ανανεώσιμες πηγές από κάτω από 3 TW το 2022 σε 9,4 TW έως το 2030, αντιπροσωπεύοντας πάνω από το 80% του παγκόσμιου συνόλου.

Επενδύσεις

Η έκθεση υπογραμμίζει την επιτακτική ανάγκη για επιταχυνόμενες επενδύσεις σε υποδομές και λειτουργίες συστημάτων ( π.χ. δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας, αποθήκευση), αναθεωρημένες πολιτικές και κανονισμούς ( π.χ. σχεδιασμός αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και εξορθολογισμένη αδειοδότηση), μέτρα για την ενίσχυση των αλυσίδων εφοδιασμού και την καλλιέργεια των απαραίτητων δεξιοτήτων και σημαντικές αυξήσεις στις επενδύσεις – συμπεριλαμβανομένων των δημόσιων πόρων που διευκολύνονται μέσω διεθνούς συνεργασίας.

Παρά το σημαντικό δυναμικό ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, οι αναπτυσσόμενες χώρες έχουν λάβει δυσανάλογα χαμηλά επίπεδα επενδύσεων. Αν και οι επενδύσεις που σχετίζονται με την ενεργειακή μετάβαση έχουν φθάσει σε ιστορικό υψηλό, ξεπερνώντας τα 2 τρισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ το 2023, οι αναδυόμενες αγορές και οι αναπτυσσόμενες οικονομίες αντιπροσώπευαν λίγο περισσότερο από το ήμισυ των παγκόσμιων επενδύσεων. 120 αναπτυσσόμενες χώρες προσέλκυσαν μόνο το 15% των παγκόσμιων επενδύσεων σε ανανεώσιμες πηγές, με την Υποσαχάρια Αφρική να λαμβάνει λιγότερο από 1,5%, παρόλο που φιλοξενεί το υψηλότερο ποσοστό πληθυσμών που στερούνται ενέργειας.

Χρηματοδοτώντας τα ορυκτά

Αντίθετα, τα ορυκτά καύσιμα έλαβαν 1,3 τρισεκατομμύρια δολάρια σε επιδοτήσεις το 2022, που ισοδυναμεί με την ετήσια επένδυση που απαιτείται στη δυναμικότητα παραγωγής ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για να επιτευχθεί τριπλάσια αύξηση έως το 2030. Μια βασική πτυχή του σεναρίου 1,5 ° C του IRENA είναι ότι η αύξηση στη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας πρέπει να συνδυαστεί με αντίστοιχη μείωση της εξάρτησης από ορυκτά καύσιμα. Και οι δύο πτυχές υστερούν. Μόνο τα μέλη της G20 εκταμίευσαν ένα ρεκόρ 1,4 τρισεκατομμυρίων δολαρίων σε δημόσιους πόρους για την ενίσχυση των ορυκτών καυσίμων το 2022, σε αντίθεση με τη δέσμευση που αναλήφθηκε στο COP28 για μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα.

Διεθνής συνεργασία

Η ευρύτερη διεθνής συνεργασία θα είναι απαραίτητη για τη διασφάλιση των χρηματοοικονομικών ροών στον Παγκόσμιο Νότο και την τήρηση της δέσμευσης του τριπλασιασμού. Οι χώρες στην Υποσαχάρια Αφρική αντιμετωπίζουν μερικά από τα υψηλότερα οικονομικά κόστη στον κόσμο, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για ενισχυμένη διεθνή συνεργασία, συμπεριλαμβανομένης της συμμετοχής πολυμερών τραπεζών ανάπτυξης και διευρυμένου ρόλου για τα δημόσια οικονομικά.

Η στρατηγική χρήση των δημόσιων οικονομικών είναι υψίστης σημασίας για την προσέλκυση επενδύσεων σε κλίμακα και την επίτευξη μιας ενεργειακής μετάβασης χωρίς αποκλεισμούς που αποφέρει κοινωνικοοικονομικά οφέλη για όλους. Αυτό απαιτεί διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, συμπεριλαμβανομένων των πολυμερών μηχανισμών χρηματοδότησης, για την αποτελεσματική υποστήριξη της ενεργειακής μετάβασης στις αναπτυσσόμενες χώρες.

Οι δεσμεύσεις που αναλήφθηκαν από τον Οκτώβριο του 2023 στις Εθνικά Καθορισμένες Συνεισφορές (NDCs) στη Συμφωνία του Παρισιού είναι λιγότερες από τις μισές από αυτές που απαιτούνται για την εκπλήρωση της παγκόσμιας δέσμευσης για τριπλασιασμό της χωρητικότητας ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, ενώ αυτές που αναλαμβάνονται στα εθνικά σχέδια και πολιτικές ενέργειας υπολείπονται από ορισμένους κατά 30%.

Υπερπηδώντας τα εμπόδια

Σύμφωνα με τον IRENA ο τριπλασιασμός των ΑΠΕ θα απαιτήσει συνθήκες που ευνοούν την επιτάχυνση της προόδου, καθώς εξακολουθούν να υπάρχουν πολλά εμπόδια, ιδίως όσον αφορά τη φυσική υποδομή, τις πολιτικές και τους κανονισμούς και την ανάπτυξη δεξιοτήτων.

Χρειάζεται επομένως δράση για:

Εκσυγχρονισμό και επέκταση των υποδομών: Η καθυστερημένη ανάπτυξη υποδομών, η αναποτελεσματικότητα των συστημάτων δικτύου και οι αργές διαδικασίες αδειοδότησης αποτελούν σημαντικά εμπόδια σε ορισμένες αγορές, εμποδίζοντας την ενεργειακή μετάβαση. Στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας, η αναντιστοιχία μεταξύ των δυνατοτήτων του δικτύου και της ταχείας ανάπτυξης μεταβλητών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας οδηγεί σε αυξημένο περιορισμό των αιολικών και ηλιακών φωτοβολταϊκών.

Οι ενισχύσεις δικτύου, οι δυνατότητες αποθήκευσης, η ψηφιοποίηση και οι έξυπνες λύσεις υστερούν σε σχέση με τον ρυθμό που απαιτείται για την προώθηση της ανάπτυξης μεταβλητής ανανεώσιμης ενέργειας.

Προσαρμογή πολιτικών και κανονισμών: Η σιωπηρή χάραξη πολιτικής εξακολουθεί επίσης να παρεμποδίζει τις συστημικές αλλαγές που απαιτούνται στην ενεργειακή πολιτική και τον προγραμματισμό. Ειδικότερα, απαιτούνται βελτιώσεις στο νομικό και ρυθμιστικό πλαίσιο του ενεργειακού τομέα. Αυτές οι μεταρρυθμίσεις θα πρέπει να δώσουν προτεραιότητα στην επέκταση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και στην ενσωμάτωση των μεταβλητών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στον τομέα της ενέργειας:

• την προώθηση λύσεων τομεακής σύζευξης
• την εφαρμογή καινοτόμων στρατηγικών για την ενίσχυση της ευελιξίας και των δυνατοτήτων αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας
• και την ενίσχυση των μέτρων για την υποστήριξη της άμεσης χρήσης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε τομείς τελικής χρήσης.

Ο πληθωρισμός του κόστους των ορυκτών καυσίμων το 2022 ήταν μια τάξη μεγέθους υψηλότερος από ό,τι για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, αλλά οι προκλήσεις στις
αλυσίδες εφοδιασμού, τα αυξανόμενα εμπορεύματα και το κόστος χρηματοδότησης επηρέασαν δυσανάλογα τα μακροπρόθεσμα έργα (ειδικά για την υπεράκτια αιολική ενέργεια). Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πρέπει τώρα να προσαρμόσουν τους μηχανισμούς υποστήριξης στη νέα πραγματικότητα

Ανάπτυξη εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού:  Η επέκταση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και των λύσεων που σχετίζονται με τη μετάβαση στην ενέργεια
απαιτεί παράλληλες προσπάθειες για την επέκταση του εργατικού δυναμικού. Αυτό συνεπάγεται την πρόβλεψη των εξελισσόμενων αναγκών και την ευθυγράμμισή τους με τον τομέα της εκπαίδευσης, ώστε να αποφευχθούν σημαντικά κενά δεξιοτήτων. Η αντιστοίχιση προσφοράς και ζήτησης για δεξιότητες μπορεί να απαιτεί προληπτικό κυβερνητικό συντονισμό. Η οικοδόμηση επαρκούς μελλοντικού εργατικού δυναμικού περιλαμβάνει την κατάρτιση και την προετοιμασία νέων εισερχόμενων στην αγορά εργασίας, την αναβάθμιση και την επανεκπαίδευση των υπαρχόντων εργαζομένων και την υποστήριξη για να βοηθηθούν οι εργαζόμενοι στην απόκτηση των  απαραίτητων –και μερικές φορές δαπανηρών– πιστοποιήσεων και στον επαναπροσανατολισμό της σταδιοδρομίας τους.

Αυξηση της χρηματοδότησης, με την υποστήριξη εντατικοποιημένης διεθνούς συνεργασίας: Οι επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας βασίζονται κυρίως σε ιδιωτικά κεφάλαια και πολιτικές που επικεντρώνονται στην κινητοποίηση ιδιωτικού κεφαλαίου. Αυτό σημαίνει ότι όσο υψηλότεροι είναι οι κίνδυνοι (πραγματικοί ή αντιληπτοί), τόσο υψηλότερο είναι το κόστος. Ως εκ τούτου, οι πληθυσμοί με το χαμηλότερο εισόδημα πληρώνουν το υψηλότερο κόστος για συχνά βασικές ενεργειακές ανάγκες, υπονομεύοντας άμεσα τον στόχο καθολικής ενεργειακής πρόσβασης. Η διεθνής συνεργασία είναι απαραίτητη για την ενίσχυση των παγκόσμιων χρηματοοικονομικών ροών, ικανοτήτων και τεχνολογιών με δίκαιο τρόπο, μολονότι τα ακριβή μέτρα που απαιτούνται για να ξεπεραστούν αυτά τα εμπόδια διαφέρουν
ανά χώρα και περιοχή.