Tου Βασίλη Κουφού

Η περιβαλλοντική, κοινωνική και εταιρική διακυβέρνηση αποτελούν τους τρεις πυλώνες ποσοτικής και ποιοτικής προσέγγισης των µη χρηµατοοικονοµικών επιπτώσεων µιας χρηµατοοικονοµικής επένδυσης, µιας επιχείρησης, ενός ή περισσότερων παραγωγικών κλάδων ή ακόµα και µιας Εθνικής Οικονοµίας εν συνόλω. Αν και κάθε επιχειρησιακή ενέργεια αποτιµάται σε αξία χρήµατος, υπάρχουν πτυχές της δραστηριότητας ενός οργανισµού οι οποίες εµφανίζονται παράπλευρα, κατά την υλοποίηση των παραγόµενων προϊόντων ή υπηρεσιών. Αυτές αθροίζουν συνήθως έναν όγκο ανεπιθύµητων και αρνητικών χαρακτηριστικών. Τα χαρακτηριστικά αυτά εκτείνονται σε ένα πλαίσιο το οποίο αγκαλιάζει το σύνολο της παραγωγικής και διοικητικής διαδικασίας, ξεκινώντας από την ανάλωση περιβαλλοντικών πόρων και καταλήγοντας στο υιοθετηµένο µοντέλο λογοδοσίας της ηγετικής δοµής. Αυτή η ολιστική πρόσληψη έχει ως τελικό αποτέλεσµα την κωδικοποιηµένη αποτύπωση της µη χρηµατοοικονοµικής φυσιογνωµίας κάθε µορφής παραγωγής αξίας (από µια µικρή κλειστή γραµµή παραγωγής σε µια υπερεθνική οικονοµία).

Όλα τα παραπάνω αναπτύχθηκαν, τυποποιήθηκαν και απέκτησαν θεσµικές παρεµβατικές δυνατότητες τις τελευταίες τρεις δεκαετίες. Κατά την περίοδο αυτή τρία σηµαντικά δεδοµένα χαρακτήρισαν το διεθνές περιβάλλον: η πλήρης επικράτηση της ανοιχτής οικονοµίας, η ψηφιοποίηση των συναλλαγών σε, σχεδόν, ολοκληρωτικό βαθµό και η αλµατώδης τεχνολογική ανάπτυξη των τηλεπικοινωνιών. Συνέπεια αυτού του παραλλαγµένου trickle-down αποτέλεσε η δοµική µεταβολή όχι µόνο της διαδικασίας κάθε οικονοµικής πράξης, αλλά και η ανάδειξη της ανάγκης για νέα νοµισµατικά εργαλεία. Είχε έρθει η ώρα των κρυπτονοµισµάτων.

Τα χαρακτηριστικά των κρυπτονοµισµάτων

Σε σχέση µε τα παραδοσιακά νοµισµατικά µέσα, τα κρυπτονοµίσµατα έχουν µερικά πολύ ενδιαφέροντα γνωρίσµατα. Το πρώτο και βασικό από αυτά αφορά την προέλευσή τους. Τα ψηφιακά νοµίσµατα δεν εκδίδονται από έναν εθνικό ή υπερεθνικό φορέα (από µια Κεντρική Τράπεζα όπως η Fed ή η ΕΚΤ), αλλά είτε εξορύσσονται ψηφιακά είτε συναλλάσσονται σε ψηφιακά ανταλλακτήρια. Άµεση και πρακτική συνέπεια αυτού του τρόπου έκδοσης αποτελεί η εξάλειψη του κινδύνου χειραγώγησης, κατάχρησης προνοµιακών πληροφοριών και κάθε άλλης παρέµβασης στη διακίνησή τους. Είναι απρόσβλητα σε κάθε είδους νοµισµατικές ασθένειες (πληθωρισµός, επιτοκιακές διακυµάνσεις). Διασφαλίζουν πλήρως θέµατα προσωπικών δεδοµένων µέσω της ανωνυµίας των συναλλαγών και, ως προϊόν, έχουν χαµηλό κόστος.

Ό,τι συνέβη στα µέσα του 17ου αιώνα, όταν επιβλήθηκε ο κανόνας του χρυσού ως νοµισµατικού εργαλείου διεξαγωγής εµπορικών πράξεων, ό,τι εφαρµόστηκε στα τέλη του 20ού αιώνα και στις αρχές του 21ου, οπότε το ηλεκτρονικό-λογιστικό χρήµα εδραιώθηκε ως ο µοχλός λειτουργίας του παγκόσµιου χρηµατοπιστωτικού συστήµατος, µοιάζει να απεικονίζεται στο πεδίο του διεθνούς οικονοµικού περιβάλλοντος στην εποχή µας: Το ψηφιακό νόµισµα επελαύνει και δεν φαίνεται να είναι µακριά η ηµέρα της πλήρους επικράτησής του ως κύριου νοµισµατικού µέσου της παγκόσµιας αγοράς.

Οι επιπτώσεις από την επικράτησή τους

Με δεδοµένα τα παραπάνω, το επόµενο βήµα συναντά ένα ερώτηµα: Ποιο είναι πρόσηµο βιωσιµότητας αυτών των νοµισµατικών µέσων;

Εξετάζοντας το ζήτηµα ιεραρχικά, προηγείται το περιβαλλοντικό αποτύπωµα. Αποτελεί ειρωνεία το ότι εκεί ακριβώς εντοπίζεται η σηµαντικότερη αδυναµία των ψηφιακών νοµισµάτων. Το Bitcoin, το διασηµότερο κρυπτονόµισµα, απαιτεί για την ετήσια παγκόσµια παραγωγή του ηλεκτρική ενέργεια 50% µεγαλύτερη από την ετήσια κατανάλωση ρεύµατος στην Ελλάδα. Το Πανεπιστήµιο του Νέου Μεξικού στις ΗΠΑ κατέδειξε ότι η παραγωγή ψηφιακών νοµισµάτων το 2020 άντλησε 75,4 τεραβατώρες (Twh) ηλεκτρικού ρεύµατος, περισσότερες από όλη την κατανάλωση ηλεκτρισµού στην Αυστρία (69,9 Twh). Οι ερευνητές εκτιµούν ότι οι ισοδύναµες σε CO2 εκποµπές στην ατµόσφαιρα για την παραγωγή Bitcoin αυξήθηκαν κατά 126 φορές, από 0,9 τόνους ανά κρυπτονόµισµα το 2016 σε 113 τόνους το 2021. Ειδικά για την περίοδο 2020-2021, έκθεση του ΟΗΕ αποφαίνεται ότι η παραγωγή Bitcoin εξέπεµψε πάνω από 85,89 µεγατόνους CO2. Η συνολική περιβαλλοντική επιβάρυνση που προκάλεσε µόνον το Bitcoin από το 2016 ως το 2021 αποτιµάται σε 12 δισ. δολάρια. ενώ το περιβαλλοντικό κόστος του συνόλου των ψηφιακών νοµισµάτων ξεπέρασε τα 30 δισ. δολάρια στην εν λόγω πενταετία. Όπως είναι φυσικό, η έντονη ρυθµιστική πίεση που έχει ασκηθεί εκτρέπει τον ευρύτερο κλάδο των κρυπτονοµισµάτων στην εξεύρεση όλο και λιγότερο ενεργοβόρων µεθόδων ψηφιακής εξόρυξης. Ενδεικτική είναι η περίπτωση του, σχετικά νεόκοπου, ψηφιακού νοµίσµατος Solana, το οποίο αποτελεί τη βιώσιµη εναλλακτική απάντηση στο δεύτερο σε δηµοφιλία κρυπτονόµισµα, Ethereum.

Αναφορικά µε τις κοινωνικές επιπτώσεις τους, το όλο ζήτηµα αφορά τις ψηφιακές δεξιότητες του κοινού που χρησιµοποιεί κρυπτονοµίσµατα. Το κοινό αυτό είτε πρέπει να έχει υψηλού επιπέδου τεχνική κατάρτιση, προκειµένου να µπορεί να ανταποκρίνεται στις χρηστικές ανάγκες των συναλλαγών, είτε οφείλει να συνεργαστεί µε εξειδικευµένους και έµπιστους παρόχους, οι οποίοι θα αναλάβουν να υλοποιήσουν το καθαρά τεχνικό σκέλος της διαδικασίας. Συνεπώς, τίθεται θέµα διαχωρισµών, ηλικιακών –καθώς οι περισσότερο ηλικιωµένοι δεν µπορούν µε ευκολία να εισέλθουν στον στίβο αυτό–, γνωστικών –οι τεχνικές απαιτήσεις ξεπερνούν τις απλές ψηφιακές δεξιότητες–, αλλά και εισοδηµατικών – συµµετέχοντες µε µεγαλύτερη οικονοµική ευχέρεια µπορούν να λάβουν τεχνική υποστήριξη από τρίτους ή να χρησιµοποιούν λογισµικό και hardware υψηλών δυνατοτήτων. Συµπερασµατικά, είναι πολύ περιορισµένα τα εργαλεία παρέµβασης που δύνανται να εφαρµοσθούν. Πρακτικά, ο διαχωρισµός θα υφίσταται διαρκώς και θα µειωθεί περιστασιακά µε την εξάπλωση της χρήσης κρυπτονοµισµάτων.

Τέλος, οι µέθοδοι εταιρικής διακυβέρνησης. Τα ψηφιακά νοµίσµατα έχουν δεδοµένες αρετές, όπως αναφέρθηκε ήδη. Παρά ταύτα, το µητρώο επιχειρησιακών κινδύνων διαρκώς ανανεώνεται, καθώς η χρήση κρυπτονοµισµάτων εξαπλώνεται, απαιτώντας συστηµατική παρακολούθηση. Σε συνδυασµό µε αυτό, δε, είναι αναγκαία η εκπόνηση ενός ειδικού νοµικού πλαισίου –δίκην προτύπων–, το οποίο θα διευκολύνει τη δράση φορέων που δύναται να εµπλακούν (όπως η Αρχή Χρηµατοοικονοµικής Συµπεριφοράς ή άλλες παρόµοιες πρωτοβουλίες).

* Ο Β. Κουφός είναι σύμβουλος βιώσιµης επιχειρηµατικής ανάπτυξης, ιδρυτής και Principal Managing Partner, Capa Epsilon OSP