Ο αμίαντος είναι ένα ορυκτό που χρησιμοποιούνταν για πολλά χρόνια στις κατασκευές, καθώς θεωρείται άριστο μονωτικό υλικό. Τις δεκαετίες του 1960, του 1970 και του 1980, η χρήση αμιαντοτσιμέντου της εταιρείας ΕΛΛΕΝΙΤ ήταν εξαιρετικά διαδεδομένη, με αποτέλεσμα το υλικό να «εισβάλει» σχεδόν σε κάθε κατασκευή εκείνης της 30ετίας. Η ΕΛΛΕΝΙΤ έκλεισε τη δεκαετία του 1990, κατόπιν τουλάχιστον 72 θανάτων εργαζομένων της από καρκίνο που, όπως αποδείχθηκε, συνδεόταν με την έκθεση στον αμίαντο. Παρ’ όλα αυτά, η λέξη «ελενίτ» (που στον δρόμο έχασε ένα «λ») έχει γίνει συνώνυμη των φύλλων αμιαντοτσιμέντου που συναντώνται ακόμη σε στέγες και σωληνώσεις ανά τη χώρα – με τις εκτιμήσεις να κάνουν λόγο για ύπαρξη εκατοντάδων χιλιάδων τόνων αμιάντου στο κτιριακό απόθεμα της Ελλάδας ακόμα και σήμερα.

Η χρήση του αμιάντου απαγορεύτηκε οριστικά με ευρωπαϊκή οδηγία το 1999, καθώς έχει κριθεί ότι συνδέεται άμεσα με συγκεκριμένο είδος καρκίνου του θώρακα που ονομάζεται μεσοθηλίωμα. Πρόκειται για έναν σπάνιο και πολύ επιθετικό καρκίνο, με ιδιαίτερα χαμηλά ποσοστά ίασης, και προκαλείται από την έκθεση στον αμίαντο, και συγκεκριμένα από την εισπνοή του υλικού. Το ελενίτ βέβαια δεν θεωρείται επικίνδυνο όταν χρησιμοποιείται στον σκελετό του κτιρίου ή αν είναι προστατευμένο. Ωστόσο, η έκθεσή του σε εξωτερικούς χώρους, ευάλωτους σε ακραία καιρικά φαινόμενα (υψηλές θερμοκρασίες, καταιγίδες) ή, ακόμα χειρότερα, στη φωτιά, είναι απαγορευτική, αφού μπορεί να οδηγήσει στην απελευθέρωση εκατομμυρίων μικρο-ινών, οι οποίες φτάνουν στα τοιχώματα των πνευμόνων μέσω της εισπνοής.

Η επαγγελματική έκθεση στον αμίαντο

Σύμφωνα με επιστημονικές μελέτες, η έκθεση σε αμίαντο πενταπλασιάζει τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου, ενώ σε συνδυασμό με το κάπνισμα δημιουργεί ένα εκρηκτικό μείγμα που πολλαπλασιάζει την πιθανότητα επί 53 φορές. Για γίνει σαφής η επικινδυνότητα του υλικού, αρκεί να αναλογιστεί κανείς ότι αυτή τη στιγμή περίπου 125 εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο εκτίθενται σε αμίαντο στον χώρο εργασίας τους. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, περισσότεροι από 90.000 άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο από μεσοθηλίωμα και αμιάντωση ως αποτέλεσμα αυτής της έκθεσης. Μάλιστα, υπολογίζεται ότι ένας στους τρεις θανάτους από «επαγγελματικό» καρκίνο προκαλείται από έκθεση σε αμίαντο.

Η πρώτη εμπεριστατωμένη – και μοναδική μέχρι στιγμής στην Ελλάδα – έρευνα σε βάθος 32 ετών (1983-2015) κατέγραψε σημαντική αύξηση των θανάτων από κακοήθες μεσοθηλίωμα τα πρώτα χρόνια του 21ου αιώνα. Συγκεκριμένα, ενώ την εικοσαετία 1983-2003 έχασαν τη ζωή τους 223 άνθρωποι, την περίοδο 2004-2015 καταγράφηκαν 455 θάνατοι. Ο καθηγητής Πνευμονολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Κωνσταντίνος Γουργουλιάνης, μεταξύ των συγγραφέων της εν λόγω έρευνας, λέει στα «ΝΕΑ» πως τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αύξηση της ηλικίας θανάτου από μεσοθηλίωμα στα 80 έτη και πάνω, στοιχείο που δείχνει ότι «το αίτιο έχει απομακρυνθεί», δηλαδή ότι οι νεότερες ηλικίες δεν έχουν εκτεθεί στον ίδιο βαθμό. «Εν τούτοις, υπάρχουν και σποραδικές περιπτώσεις σε νεότερες ηλικίες και πραγματοποιούμε έρευνες για να βρούμε αν και πότε τα θύματα είχαν επαγγελματική έκθεση σε αμίαντο». Οπως επισημαίνει, δε, η επαγγελματική έκθεση είναι αυτή που οδηγεί στον θάνατο, παρότι «στις περισσότερες περιπτώσεις οι θανόντες έχουν διακόψει την έκθεση για 20 έως και 35 χρόνια».

Η κοστοβόρα διαδικασία απομάκρυνσης

Με τη χρήση του υλικού στη χώρα να έχει εκλείψει επισήμως από το 2005, ορίστηκε συγκεκριμένο πλαίσιο για τη διαχείριση του υπολοίπου που υπάρχει ακόμη στο κτιριακό απόθεμα. Ωστόσο, το κόστος της διαχείρισης του αμιάντου είναι υψηλό, αφού απαιτείται η διαλογή του από κατάλληλα εξοπλισμένο συνεργείο. Οπως εξηγεί ο Γιάννης Μπουγιούκος, επαγγελματίας καθαρισμού τζακιών που ασχολείται επίσης με την ασφαλή διαχείριση του αμιάντου που βρίσκεται σε καμινάδες και στέγες, η εργασία απεγκατάστασης κοστίζει περίπου 50-55 ευρώ ανά τετραγωνικό μέτρο στέγης, και περίπου 55-70 ευρώ/τ.μ. αν πρόκειται για καμινάδα.

Ωστόσο, η διαδικασία της διαχείρισης απλώς ξεκινάει με την απεγκατάσταση. Εν συνεχεία, ο αμίαντος που έχει αφαιρεθεί μεταφέρεται σε κοντέινερ. Επειτα, τα κοντέινερ μεταφέρονται με φορτηγά εκτός Ελλάδος, και κυρίως στη Γερμανία, όπου, εν αντιθέσει με τη χώρα μας, υπάρχουν ειδικά αδειοδοτημένοι χώροι υγειονομικής ταφής αμιάντου. «Το συνολικό κόστος για τη διαχείριση μιας πενταώροφης καμινάδας 18-20 μέτρων, συμπεριλαμβανομένης της μεταφοράς και ταφής στη Γερμανία, ανέρχεται σε 1.500-1.800 ευρώ» λέει ο ειδικός. Οπως είναι προφανές, το κόστος αυτό δεν είναι διόλου ευκαταφρόνητο για πολλούς πολίτες. «Ο πιο συνήθης λόγος για τη μη αφαίρεση αμιάντου από κτίσματα είναι το υψηλό κόστος και η δυσκολία στη σωστή διαχείρισή του» επισημαίνει ο Κωνσταντίνος Γουργουλιάνης.

Παράλληλη αγορά

Ετσι, έχει προκύψει μια παράλληλη αγορά, με ιδιώτες και εταιρείες να αναλαμβάνουν την αφαίρεση και διαχείριση αμιάντου έναντι πολύ χαμηλότερου κόστους, αψηφώντας όμως το αυστηρό πρωτόκολλο ασφαλούς διαχείρισης. Σε αυτές τις περιπτώσεις, το κόστος πέφτει στο μισό (700-800 ευρώ), ενώ με ακόμα λιγότερα χρήματα γυρολόγοι (π.χ. «παλιατζήδες») αναλαμβάνουν την απομάκρυνση χωρίς κανένα μέτρο ασφαλείας. Στο πλαίσιο του ρεπορτάζ, «ΤΑ ΝΕΑ» ήρθαν σε επικοινωνία με άνθρωπο που αναλαμβάνει την εργασία. Για μια στέγη εμβαδού 30 τ.μ. εκτίμησε τη δουλειά στα 150 ευρώ περίπου. Στην ερώτηση πού θα μεταφέρει τις πλάκες του αμιάντου, η γραμμή έκλεισε.

Στην καλύτερη περίπτωση, ο αμίαντος καταλήγει σε χωματερές, κάτω από οικοδομικά μπάζα. Στη χειρότερη, καταλήγει δίπλα σε κάδους σκουπιδιών στον δρόμο. «Σχεδόν σε κάθε δήμο μπορεί να δούμε ελενίτ δίπλα σε κάδους» λέει ο Γιάννης Μπουγιούκος. Πράγματι, μια απλή αναζήτηση στο Google με τη λέξη «ελενίτ» ή «αμίαντος» και οποιαδήποτε περιοχή της Αθήνας, πόλη η νησί, επιστρέφει αποτελέσματα πρόσφατων ειδήσεων για παρατημένες πλάκες αμιαντοτσιμέντου σε δρόμους, βουνά και άλλους ακατάλληλους χώρους.

«Θεσσαλονίκη: Πέταξαν αμίαντο στο πρώην εργοστάσιο Χίτζου», «Εντονη ανησυχία για τον αμίαντο στο Στρατόπεδο “Μαρκοπούλου” στα Χανιά», «Αμίαντος σε μονάδες της Λέσβου», «Από επικίνδυνο ελενίτ ήταν η οροφή του σπιτιού που κάηκε στην Αλεξανδρούπολη» είναι μόνο μερικοί τίτλοι ρεπορτάζ των τελευταίων τριών ετών.

Πολλά στρατόπεδα ανά τη χώρα έχουν ακόμα στέγαστρα από ελενίτ

Η χρήση αμίαντου και συγκεκριμένα ελενίτ ήταν ευρέως διαδεδομένη στις εγκαταστάσεις των Ενόπλων Δυνάμεων τις περασμένες δεκαετίες. Πολλά στρατόπεδα ανά τη χώρα έχουν ακόμα στέγαστρα από ελενίτ, τα οποία συχνότατα είναι εκτεθειμένα στις καιρικές συνθήκες, δημιουργώντας κινδύνους για το μόνιμο προσωπικό αλλά και για τους οπλίτες θητείας.

«Υπάρχει πολύς αμίαντος στον Στρατό», αναφέρει στα «ΝΕΑ» ο πρόεδρος του Συλλόγου Υπαλλήλων ΥΕΘΑ/ΓΕΣ Αχαΐας Απόστολος Κόγκας. Ο Σύλλογος, όπως λέει, καταγγέλλει εδώ και χρόνια την περίπτωση του Κέντρου Εκπαίδευσης Τεχνικού (ΚΕΤΧ) στην Πάτρα, όπου υπάρχουν σημαντικές ποσότητες αμίαντου εδώ και σχεδόν 70 χρόνια, από το 1957. «Ενα κομμάτι έχει αφαιρεθεί, όμως, εξακολουθεί να υπάρχει άμεσος κίνδυνος πρώτου βαθμού για όσους ζουν και εργάζονται στο ΚΕΤΧ», περιγράφει ο Απόστολος Κόγκας, τονίζοντας πως συνάδελφοί του από το ίδιο στρατόπεδο έχουν χάσει τη ζωή τους από καρκίνο που ενδέχεται να συνδέεται με την έκθεσή τους στο επικίνδυνο υλικό. «Λόγω της υψηλής θερμοκρασίας και του αέρα, το καλοκαίρι ο κίνδυνος έκθεσης είναι μεγαλύτερος».

Το θέμα, μάλιστα, έφτασε πρόσφατα και στη Βουλή, με βουλευτές του ΚΚΕ να καταθέτουν ερώτηση προς το αρμόδιο υπουργείο Εθνικής Αμυνας, ζητώντας την απομάκρυνση του αμίαντου από τους χώρους του ΚΕΤΧ. «Στο Κέντρο Εκπαίδευσης Τεχνικού (ΚΕΤΧ) στην Πάτρα υπάρχει αμίαντος και επεξεργασμένα προϊόντα στη στέγη της Ομάδας Συντηρήσεως, τη στέγη του Τμήματος Μηχανοδήγησης και τη στέγη του χώρου πλυντηρίων, όπως και στα χωρίσματα του Σχολείου Αρμάτων», αναφέρεται στο κείμενο που κατέθεσαν οι βουλευτές, ζητώντας «να απομακρυνθεί άμεσα ο αμίαντος από όλους τους παραπάνω χώρους του ΚΕΤΧ, σύμφωνα με τα ιατρικά πρωτόκολλα και να αντικατασταθεί με υλικά μη επικίνδυνα για την υγεία των εργαζομένων» και κάνοντας λόγο για «υγειονομική βόμβα».

Καμένος αμίαντος στο Μάτι

Πρόβλημα με τον αμίαντο αντιμετώπιζαν για σημαντικό διάστημα και οι πυρόπληκτοι κάτοικοι στο Μάτι. Η πολύνεκρη πυρκαγιά του Ιουλίου του 2018 έκαψε ολοσχερώς κτίρια στα οποία είχε χρησιμοποιηθεί αμίαντος. Μέχρι το καλοκαίρι του 2022, καμένος αμίαντος βρισκόταν σε περίπου 300 σημεία στο Μάτι και στο γειτονικό Κόκκινο Λιμανάκι: Σε οικόπεδα, κατεστραμμένες κατοικίες και κοινόχρηστους χώρους.

«Εγιναν τρεις συμβάσεις για την αποκομιδή του αμίαντου από δημόσιους χώρους και σπίτια, με τις εργασίες να ολοκληρώνονται πριν από δύο χρόνια», λέει στα «ΝΕΑ» ο Θέμης Τσιόπουλος, κάτοικος της περιοχής που είχε ασχοληθεί επισταμένως με την αποκομιδή του αμίαντου και των καμένων δέντρων, ως μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής Κατοίκων.

«Στη Συντονιστή Επιτροπή Κατοίκων στο Μάτι εξ αρχής είχαμε διαπιστώσει ανυπαρξία θεσμοθετημένης διαδικασίας αντιμετώπισης της αποκομιδής του αμίαντου από τις πληγείσες περιοχές και του συνεπαγόμενου υψηλού κόστος αποκομιδής του, φυσικά με περιβαλλοντικά ορθές διαδικασίες», υπογραμμίζει και σημειώνει πως οι προσπάθειες των κατοίκων είχαν αποτέλεσμα, καθώς προτάσεις της Επιτροπής εντάχθηκαν σε σχετικό νόμο.

«Με την 6η παράγραφο του άρθρου 9 του ν. 4685/7-5/2020, πλέον όλοι οι πληγέντες από καταστροφές θα έχουν τυποποιημένη αντιμετώπιση και σημαντική οικονομική ελάφρυνση από το δυσβάσταχτο κόστος της απορρύπανσης από αμίαντο και άλλα επικίνδυνα υλικά», λέει ο Θέμης Τσιρόπουλος, αναφερόμενος στον νόμο που ορίζει το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας υπεύθυνο για την απομάκρυνση και τη μεταφορά αμίαντου και άλλων επικίνδυνων αποβλήτων, υπό την προϋπόθεση οι πληγέντες κάτοικοι να έχουν υποβάλει σχετική αίτηση στην οικεία Αποκεντρωμένη Διοίκηση.

Επικίνδυνες χωματερές στο Αιγάλεω

Τις τελευταίες εβδομάδες, και στο πλαίσιο των ελέγχων που πραγματοποιούνται σε δασικές εκτάσεις κατά την αντιπυρική περίοδο, έχει διαπιστωθεί η απόρριψη φύλλων ελενίτ στο όρος Αιγάλεω. Ο πρόεδρος του Περιβαλλοντικού Συνδέσμου Δήμων Αθήνας – Πειραιά (ΠΕΣΥΔΑΠ) Γρηγόρης Γουρδομιχάλης σημειώνει: «Δεν πρόκειται για νέο φαινόμενο, η απόρριψη μπαζών και ελενίτ στο Αιγάλεω γίνεται από πάντα. Στο πλαίσιο της πυροπροστασίας, καθαρίζουμε το βουνό από μπάζα και άλλα υλικά, αλλά δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι για τον αμίαντο που θέλει ειδική διαχείριση».

Πριν από λίγες μόλις ημέρες, στους πρόποδες του Αιγάλεω ξέσπασε φωτιά σε χαμηλή βλάστηση στην περιοχή του Σχιστού Κορυδαλλού, στο ύψος της Νίκαιας. Τα ελενίτ που έχουν απομονώσει οι ομάδες του ΠΕΣΥΔΑΠ βρίσκονταν στην άλλη πλευρά του βουνού, στη μεριά του Σκαραμαγκά. Ωστόσο, τίποτα δεν αποκλείει την πιθανότητα σε μια επόμενη φωτιά να καεί αμίαντος με ολέθρια αποτελέσματα για τη δημόσια υγεία. Ο Γρηγόρης Γουρδομιχάλης ενημέρωσε την Εισαγγελία για την κατάσταση που επικρατεί εδώ και μήνες στο Αιγάλεω και ζητά να υπάρξει διαταγή για την απομάκρυνση των ελενίτ από την περιοχή και την ορθή διαχείριση του υλικού.

«Χρειάζεται περισσότερη επιτήρηση στο Αιγάλεω, καθώς και μέτρα πρόληψης», λέει και υπογραμμίζει πως το Αιγάλεω είναι το όρος της Αττικής με τη χαμηλότερη χρηματοδότηση, καθώς για την προστασία του δαπανώνται σχεδόν τα μισά χρήματα από ό,τι για την Πεντέλη ή τον Υμηττό. Αλλωστε, τόσο οι μεικτές χρήσεις στα πρανή του Αιγάλεω, όσο και η εγγύτητα του όρους με περιοχές που μαστίζονται από παραβατικότητα, όπως ο Ασπρόπυργος, κάνουν την περιοχή ιδιαίτερα ευάλωτη σε φαινόμενα ρύπανσης.

Premium έκδοση ΤΑ ΝΕΑ