ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ του τελευταίου διαστήματος σε σχέση με την Google αφορούσε το πιο βασικό της προϊόν και την αρχική και κύρια πηγή εσόδων της: ήρθε μήπως η ώρα να αντικαταστήσει το σύστημα αναζήτησης με chatbots Τεχνητής Νοημοσύνης; Πρόσφατα άρχισε να αποκαλύπτει τις προθέσεις της μέσα από ένα βίντεο στο οποίο έλεγε ότι: «Στην επόμενη εποχή της αναζήτησης, τη δουλειά θα την κάνει η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΑΙ) και δεν θα χρειάζεται πια να παιδεύστε εσείς». Το βίντεο ανακοίνωνε επιπλέον ότι το AI Overviews, η νέα ονομασία της Google για τις απαντήσεις που προκύπτουν μέσω Τεχνητής Νοημοσύνης, σύντομα θα αρχίσει να εμφανίζεται στην κορυφή των σελίδων αποτελεσμάτων των χρηστών. Πρόκειται για ένα μικρό βήμα προς ένα μέλλον στο οποίο το διαδίκτυο, όταν θα κάνουμε ένα ερώτημα, δεν θα μας παραπέμπει σε συνδέσμους και στοιχεία, αλλά απλώς θα απαντά.

Αν η Google προχωρήσει σε οποιασδήποτε μορφής αναθεώρηση του συστήματος αναζήτησής της, αναπόφευκτα θα υπάρξουν ευρύτερες συνέπειες. Το Google Search είναι ένα από τα βασικά σημεία μέσω των οποίων αλληλεπιδρούμε με το διαδίκτυο, τους υπολογιστές και τα κινητά μας τηλέφωνα. Αυτό το μικρό βήμα αντιμετωπίστηκε από τον Τύπο ως σημείο καμπής, καθώς ο ρόλος της Google ως μέσου που διανέμει την προσοχή μας σε άλλα σημεία στο διαδίκτυο και κερδοφορεί από αυτήν είναι σημαντικός, αμφιλεγόμενος και, καθώς φαίνεται, πρόκειται να αλλάξει.

Ωστόσο, μετά από σχεδόν έναν χρόνο δοκιμών, το πείραμα της Google πάνω στην αναζήτηση μέσω Τεχνητής Νοημοσύνης δεν μοιάζει τόσο με συνολική αναθεώρηση όσο με μια ακόμη ύποπτη καταχώρηση στην ολοένα και πιο ακατάστατη σελίδα αποτελεσμάτων. Tο περιεχόμενο των απαντήσεων της Τεχνητής Νοημοσύνης έχει αρκετές φορές εξόφθαλμα λάθη. Ίσως να βελτιωθεί, όπως ισχυρίζεται η Google, ίσως η ποιότητα να μην έχει σημασία, αν αρέσει στους χρήστες έτσι κι αλλιώς. Όπως και να ‘χει, το ερώτημα αν η Google πρόκειται να αναδιαμορφώσει ολόκληρη την οικονομία του διαδικτύου και το αν οι συνδυαστικές συνόψεις θα επιφέρουν το τελικό, μοιραίο πλήγμα στους εκδότες και σε άλλες πλατφόρμες που εξαρτώνται από την Google, θα απαντηθεί σύντομα.

Είναι μάλλον ξεκάθαρο τι ευελπιστεί η Google από την αναζήτηση μέσω Τεχνητής Νοημοσύνης: καταρχάς να αποκρούσει τον ανταγωνισμό από εταιρείες όπως η OpenAI και κατά δεύτερον να διατηρήσει τη θέση της στην κορυφή. Αλλά η αναζήτηση ήταν μόνο ένα από τα δεκάδες προϊόντα και χαρακτηριστικά που παρουσιάστηκαν τον Μάιο στο Google I/O, τη σύνοδο κορυφής προγραμματιστών της εταιρείας. Η αναβάθμιση της αναζήτησης εξυπηρετούσε έναν δευτερεύοντα σκοπό, το να γίνει ευρύτερα γνωστό ότι η εταιρεία είναι απολύτως προσηλωμένη στην κατεύθυνση της Τεχνητής Νοημοσύνης. Σαν στοίχημα ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη προσφέρει τη δυνατότητα να αναθεωρηθούν ριζικά οι κανόνες που σχετίζονται με την προστασία των προσωπικών δεδομένων – και πάλι υπέρ εταιρειών όπως η Google.

Η Google ετοιμάζει νέα εργαλεία δημιουργίας εικόνας, ήχου και βίντεο. Σύντομα ένας νέος φωνητικός βοηθός θα μπορεί να απαντά σε ερωτήσεις σχετικά με αυτά που βλέπει από την κάμερα ή στην οθόνη της συσκευής μας. Θα γίνουν αναβαθμίσεις σε βοηθούς που θα απαντούν σε ερωτήσεις σχετικά με τα έγγραφά μας ή μια συνάντηση που μόλις ολοκληρώθηκε ή το περιεχόμενο των εισερχομένων μας. Θα υπάρξει ένα πρόγραμμα που θα μπορεί να σαρώνει τηλεφωνικές κλήσεις, σε πραγματικό χρόνο, για γλωσσικά σχήματα που παραπέμπουν σε απάτες.

Ορισμένα από αυτά τα χαρακτηριστικά βρίσκονται στο στάδιο της live επίδειξης, ενώ πολλά από αυτά είναι απλώς προτάσεις ή ίσως μόνο μάρκετινγκ. Είναι σαν να λέει η Google «ό,τι κι αν κάνουν οι ανταγωνιστές μας με την Τεχνητή Νοημοσύνη, το κάνουμε κι εμείς, και στην πραγματικότητα το κάναμε πρώτοι».

Όμως έρχεται στο προσκήνιο μια διαφορετική ιστορία, η οποία παρουσιάζει την Τεχνητή Νοημοσύνη όχι ως μια «αγνή» τεχνολογία, τη σχέση της με την οποία προσπαθεί να ξεκαθαρίσει η Google –δημιουργός, θύμα ή και τα δύο;– αλλά ως συνέχεια ενός από τα καθοριστικά χαρακτηριστικά της ως εταιρείας, την πολιτική της οποίας ένας πρώην διευθύνων σύμβουλος είχε περιγράψει ως εξής: «Φτάνουμε μέχρι το σημείο όπου τα πράγματα αρχίζουν να γίνονται ανατριχιαστικά, αλλά δεν το περνάμε». Πολλά από αυτά τα εργαλεία δηλώνουν ξεκάθαρα τι μπορούν να κάνουν για εμάς. Αυτό που τους δίνουμε ως αντάλλαγμα είναι πληρέστερη πρόσβαση σε κάθε πτυχή της ψηφιακής μας ζωής. Ανεξάρτητα από οτιδήποτε άλλο μπορεί να είναι, η βιασύνη για την εξάπλωση της Τεχνητής Νοημοσύνης είναι σίγουρα και μια απόπειρα να αποκτήσουν οι εταιρείες μεγαλύτερη πρόσβαση και περισσότερα δεδομένα και είναι ένα δείγμα της βεβαιότητας που έχει η βιομηχανία ότι οι χρήστες θα τα παραχωρήσουν.

Κάτι τέτοιες στιγμές μπορεί να είναι σπάνιες αλλά όχι πρωτοφανείς. Το 2004, λίγο μετά το λανσάρισμα του Gmail, η Google ήρθε αντιμέτωπη με αντιδράσεις για την τοποθέτηση διαφημίσεων στα εισερχόμενα των χρηστών, κάτι που θεωρήθηκε τότε από ορισμένους ως μια θρασύτατη, απρεπής παραβιαστική πράξη. Τότε μια ομάδα υπερασπιστών της ασφάλειας των προσωπικών δεδομένων είχε γράψει σε ανοιχτή επιστολή προς τα στελέχη της Google: «Η σάρωση των προσωπικών επικοινωνιών με τον τρόπο που προτείνει η Google ανοίγει τον περίφημο ασκό του Αιόλου». Αυτή η φράση σύντομα θα φάνταζε τόσο γραφική όσο και προφητική. Εκ των υστέρων, οι χρήστες ήταν σαφώς ευτυχείς που έκαναν αυτή την ανταλλαγή, στον βαθμό που την κατανοούσαν ή την αντιλαμβάνονταν, αλλά στην πραγματικότητα έτσι κατέληξαν να λειτουργούν τα πάντα, σ’ ολόκληρο το διαδίκτυο.

Μέχρι το 2017, η Google, η οποία προσέφερε ήδη χάρτες, λογισμικό για τον χώρο εργασίας, λειτουργικό σύστημα για smartphone και δεκάδες άλλα προϊόντα που εξαρτώνται από τη συλλογή δεδομένων από τους χρήστες, είχε τερματίσει την πρακτική της σάρωσης του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου των χρηστών για να τους παρουσιάζει στοχευμένες διαφημίσεις με βάση το περιεχόμενό του. Αυτή η χειρονομία προς την κατεύθυνση της προστασίας των προσωπικών δεδομένων έμοιαζε κάπως παράλογη. Τότε η Google βρισκόταν πλέον βαθιά μέσα στις τσέπες μας και το λογισμικό της υπήρχε σε δισεκατομμύρια τηλέφωνα μέσω των οποίων οι χρήστες διεκπεραίωναν όλο και μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους.

Έκτοτε, οι αλλαγές στους κανόνες σχετικά με την προστασία προσωπικών δεδομένων τείνουν να γίνονται αθόρυβα και να έχουν πιο ανεπαίσθητες επιπτώσεις. Μια μέρα, ένας χρήστης smartphone ανοίγει το τηλέφωνό του και διαπιστώνει ότι το αρχείο φωτογραφιών του έχει σαρωθεί για πρόσωπα και έχει οργανωθεί σε άλμπουμ κατηγοριοποιημένα με βάση τους ανθρώπους που απεικονίζονται στις φωτογραφίες. Αλλού, κατά τη διάρκεια μιας τεταμένης βιντεοκλήσης με έναν συνάδελφο, ένας χρήστης του Zoom παρατηρεί ότι η συνάντηση μεταγράφεται αυτόματα σε μορφή που υποστηρίζει αναζήτηση…

Με τους βοηθούς Τεχνητής Νοημοσύνης –καινοτόμα εργαλεία που μπορεί να φαίνονται μαγικά και που εταιρείες όπως η Google επιθυμούν να προωθήσουν ως τέτοια– οι εταιρείες τεχνολογίας έχουν την ευκαιρία να αλλάξουν ακόμα περισσότερο τα πράγματα. Αυτά τα εργαλεία εξαρτώνται από την πρόσβαση σε δεδομένα που σε πολλές περιπτώσεις έχουν ήδη παραχωρηθεί από τους χρήστες. Δεν είναι ότι αποτελεί ακριβώς σκάνδαλο για έναν βοηθό της Google να ζητάει πρόσβαση σε έγγραφα που φιλοξενούνται στο Google Docs, για παράδειγμα, αλλά δεν είναι και εντελώς ασήμαντο και υποδηλώνει τον βαθμό στον οποίο η έννοια του παντογνώστη βοηθού μπορεί να διαμορφώσει τις προσδοκίες σχετικά με την ψηφιακή αυτονομία.

Στο παρελθόν, η Google έχει καταφύγει σε αρκετά μη πειστικά επιχειρήματα για να υποστηρίξει τη συλλογή δεδομένων των χρηστών της – για παράδειγμα, ότι είναι απαραίτητη «για να μας βοηθήσει να βλέπουμε πιο σχετικές και ενδιαφέρουσες διαφημίσεις». Ως επί το πλείστον, τα επιχειρήματά της ήταν σε μορφή λογισμικού και οι χρήστες ανταποκρίνονταν χρησιμοποιώντας το συγκεκριμένο λογισμικό ή απορρίπτοντάς το. Αντιθέτως, τα επιχειρήματα των βοηθών Τεχνητής Νοημοσύνης για την αναγκαιότητα και την αποδοτικότητα της επιτήρησης των χρηστών διατυπώνονται με μεγαλύτερη ευθύτητα. Οι βοηθοί λειτουργούν προφανώς καλύτερα αν μπορούν να δουν ό,τι βλέπουν οι χρήστες ή τουλάχιστον ό,τι υπάρχει στην οθόνη τους. Το γεγονός ότι οι βοηθοί Τεχνητής Νοημοσύνης δεν είναι ακόμα έτοιμοι μειώνει την πίεση που μπορεί να νιώσουν οι χρήστες, αν και όποτε είναι έτοιμοι, από το δίλημμα μεταξύ της απόκτησης ενός όλο και πιο έξυπνου και πιο «ανθρώπινου» βοηθού και των απαιτήσεών του για πρόσβαση σε όλο και πιο προσωπικές πληροφορίες.

Με τον ίδιο τρόπο που χρόνια δεδομένων που συλλέγονται από τον ιστό μέσω του Google Search έδωσαν στην Google τη δυνατότητα να αρχίσει απλώς να παράγει η ίδια αληθοφανή αποτελέσματα, οι βοηθοί Τεχνητής Νοημοσύνης ισχυρίζονται ότι είναι σε θέση να βοηθήσουν εμάς προσωπικά, δηλαδή να αξιοποιήσουν τον τεράστιο όγκο δεδομένων που η Google συλλέγει εδώ και καιρό –πράγμα για το οποίο, από τεχνικής άποψης, έχουμε δώσει τη συγκατάθεσή μας– για σκοπούς πέραν του μάρκετινγκ. Από μία άποψη, όλο αυτό ακούγεται καλύτερο ως συμφωνία, στην οποία τουλάχιστον ένα μέρος της αξίας του τεράστιου αυτού όγκου προσωπικών δεδομένων επιστρέφει στον χρήστη με τη μορφή ενός χρήσιμου chatbot. Γενικότερα, όμως, η ψευδαίσθηση της επιλογής μάς είναι οικεία. (Υπάρχουν ενδείξεις ότι η Google γνωρίζει και δίνει σημασία στις ανησυχίες για την προστασία των προσωπικών δεδομένων. Έχει τονίσει, για παράδειγμα, ότι η λειτουργία διαλογής κλήσεων θα βασίζεται στην Τεχνητή Νοημοσύνη της συσκευής και όχι στην αποστολή δεδομένων στο Cloud).

Η δημοφιλής αντίληψη ότι η έκρηξη της Τεχνητής Νοημοσύνης αποτελεί υπαρξιακή απειλή για τους γίγαντες του διαδικτύου αξίζει να αντιμετωπίζεται με περισσότερο σκεπτικισμό. Οι ανάγκες της τεχνολογικής βιομηχανίας στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον είναι απόλυτα ευθυγραμμισμένες. Πρόκειται για εταιρείες των οποίων η υφιστάμενη επιχειρηματική δραστηριότητα βασίστηκε στην απόκτηση, παραγωγή και εκμετάλλευση μεγάλου όγκου προσωπικών δεδομένων των χρηστών τους. Εν τω μεταξύ, το μυστικό για να ξεκλειδωθεί το πλήρες, λαμπρό δυναμικό της Τεχνητής Νοημοσύνης που είναι βασισμένη σε μεγάλα γλωσσικά μοντέλα στο επίπεδο του προσωπικού βοηθού ή ώστε να επιτευχθεί η μηχανική νοημοσύνη, σύμφωνα με τους ανθρώπους που την κατασκευάζουν, είναι απλώς μεγαλύτερη πρόσβαση σε περισσότερα δεδομένα.

Δεν πρόκειται τόσο για συνωμοσία, ούτε καν για σκόπιμο σχέδιο, όσο για ένα φιλόδοξο όραμα για έναν κόσμο στον οποίο οι παραδοσιακές αντιλήψεις για το τι μας ανήκει έχουν επαναπροσδιοριστεί εντελώς. Οι εταιρείες Τεχνητής Νοημοσύνης έχουν καταστήσει σαφές πως πρέπει να λαμβάνουν τεράστιες ποσότητες δημόσιων και προσωπικών δεδομένων προκειμένου να εκπληρώσουν την υπόσχεσή τους. Η Google προβάλλει μια πιο προσωπική εκδοχή του ίδιου επιχειρήματος: σύντομα θα είναι σε θέση να μας βοηθήσει σε οτιδήποτε χρειαζόμαστε. Το μόνο που ζητάει από εμάς ως αντάλλαγμα είναι τα πάντα.