Της Κατερίνας Μυλωνά

Είναι μία φράση που χαρακτηρίζεται ως «κλισέ», ωστόσο ταιριάζει «γάντι» στην περίπτωσή μας: Μπορούμε να πούμε, λοιπόν, πως… από 40 κύματα περνά η απόκτηση ενός νέου ωκεανογραφικού σκάφους για το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών.

Όσοι παρακολουθούν την υπόθεση, θυμούνται πως η είδηση, πριν χρόνια, είχε γίνει δεκτή με πανηγυρισμούς. Ωστόσο, περνάνε μήνες, έτη πολλά και το νέο ωκεανογραφικό δε φαίνεται να βρίσκει το λιμάνι του…

Ο διευθυντής και πρόεδρος του Δ.Σ. του ΕΛΚΕΘΕ, Δρ. Αντώνης Μαγουλάς, μιλά στο Cretalive για όλα και τονίζει πως «η περίπτωση του νέου σκάφους δείχνει πως η υπεράσπιση του προφανούς δεν είναι πάντα εύκολη υπόθεση. Και το λέω αυτό διότι είναι προφανές ότι δεν μπορεί μια χώρα σαν την Ελλάδα να είναι ουραγός στην Ευρώπη στο θέμα της θαλάσσιας έρευνας, ειδικότερα σε ό,τι αφορά στην ύπαρξη ερευνητικών σκαφών.»

Η συνέντευξη έχει ως εξής:

Τον Δεκέμβριο του 2021 μας μιλούσατε για το νέο ωκεανογραφικό που με αγωνία περίμενε το ΕΛΚΕΘΕ. Τελικά, μέχρι σήμερα, τι έχει γίνει και τι είναι ανάγκη να γίνει;

«Δυστυχώς η περίπτωση της ναυπήγησης του νέου ερευνητικού/ ωκεανογραφικού σκάφους μέχρι τώρα δεν προχώρησε, όπως περιμέναμε και ελπίζαμε πριν από περίπου δυόμιση  χρόνια. Υπενθυμίζεται ότι το έργο της  ναυπήγησης είχε ξεκινήσει το 2018, όταν το ΕΛΚΕΘΕ υπέβαλε πρόταση στην Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) για τη χρηματοδότηση ενός νέου, σύγχρονου, ερευνητικού σκάφους με προϋπολογισμό 55 Μ€, για την αντικατάσταση του πεπαλαιωμένου ωκεανογραφικού σκάφους «ΑΙΓΑΙΟ». Η πρόταση εγκρίθηκε τον Απρίλιο 2019 από την ΕΤΕπ, με χρηματοδότηση, μέσω δανείου, του 75% του προϋπολογισμού (41 Μ€) και με εθνική συνεισφορά στο έργο 25 % (14 Μ€). Το νέο σκάφος θα είχε προβλεπόμενο μήκος 70 μ., πλάτος 15 μ., τέσσερα καταστρώματα, πλήρωμα 18-20 ατόμων, σύγχρονα εργαστήρια και ερευνητικό εξοπλισμό και δυνατότητα φιλοξενίας τριάντα τουλάχιστον ερευνητών.

Η σχετική σύμβαση μεταξύ της ΕΤΕπ και του ελληνικού κράτους υπογράφτηκε τον Ιούλιο 2020 από τον τότε Υπουργό Οικονομικών, κ. Χρ. Σταϊκούρα, και τον Υφυπουργό Ανάπτυξης και Επενδύσεων, αρμόδιο για θέματα έρευνας, κ. Χρ. Δήμα. Η ΕΤΕπ διέθεσε άμεσα προκαταβολή 8 Μ€, η οποία υπάρχει ακόμα κατατεθειμένη και «ανέγγιχτη» στην Τράπεζα της Ελλάδος. Μέχρι σήμερα, όμως, δεν έχει γίνει δυνατόν να διασφαλιστεί η εθνική χρηματοδότηση μέσω της ένταξής της σε κάποιο εθνικό χρηματοδοτικό πρόγραμμα, προκειμένου να αρχίσει η ναυπήγηση του σκάφους. Η προσπάθεια να ενταχθεί η εθνική συμμετοχή στο Ταμείο Ανάπτυξης και Ανθεκτικότητας (ΤΑΑ)  εγκαταλείφθηκε γρήγορα, γιατί το 5ετές χρονοδιάγραμμα κατασκευής του νέου σκάφους δεν ήταν συμβατό με τα ορόσημα του χρηματοδοτικού σχήματος (το ΤΑΑ λήγει στις 31.12.2025).

Κατά τη διάρκεια του τρέχοντος έτους καταβάλαμε σύντονες προσπάθειες για να περιληφθεί η ναυπήγηση του νέου σκάφους στις δεσμεύσεις της χώρας, στο πλαίσιο  της διεξαγωγής στην Αθήνα της βαρυσήμαντης 9ης διεθνούς διάσκεψης «Our Ocean Conference». Δυστυχώς, η προσπάθεια αυτή δεν ευοδώθηκε, καθώς το έργο δεν περιελήφθη τελικά στις 21 δεσμεύσεις που ανέλαβε η χώρα μας για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, με συνολικό προϋπολογισμό περίπου 780 εκατ. ευρώ.

Η περίπτωση του νέου σκάφους δείχνει πως η υπεράσπιση του προφανούς δεν είναι πάντα εύκολη υπόθεση. Και το λέω αυτό διότι είναι προφανές ότι δεν μπορεί μια χώρα σαν την Ελλάδα να είναι ουραγός στην Ευρώπη στο θέμα της θαλάσσιας έρευνας, ειδικότερα σε ό,τι αφορά στην ύπαρξη ερευνητικών σκαφών.

Η Μελίνα Μερκούρη είχε κάποτε δηλώσει ως Υπουργός Πολιτισμού: «Η Ελλάδα και η θάλασσα είναι δύο έννοιες αλληλένδετες. Από την αυγή του πολιτισμού, που σημαδεύεται με τη θριαμβευτική είσοδο της Ελλάδας στην Ιστορία, ο τόπος αυτός έζησε πάντα με τη θάλασσα, από τη θάλασσα, χάρη στη θάλασσα». Αυτή η χώρα διαθέτει στις μέρες μας ένα μόνο ερευνητικό σκάφος ανοιχτής θάλασσας, ηλικίας σχεδόν 40 ετών (ΑΙΓΑΙΟ,  ιδιοκτησίας ΕΛΚΕΘΕ), με παρωχημένο εξοπλισμό και με συνεχή προβλήματα για την επιχειρησιακή του ετοιμότητα και όχι μόνο. Αντίθετα, οι γειτονικές μας χώρες Τουρκία και Ιταλία διαθέτουν 10 και 16 ερευνητικά σκάφη, αντίστοιχα. Καταλαβαίνει εύκολα κανείς πόσο μεγάλη είναι η σημασία της ύπαρξης και λειτουργίας ερευνητικού στόλου στις θάλασσες της χώρας, οι οποίες έχουν και τεράστια γεωπολιτική / στρατηγική  σπουδαιότητα.

Μια ελπίδα για τη διάθεση της εθνικής συμμετοχής και επομένως το ξεμπλοκάρισμα της ναυπήγησης του σκάφους, προέκυψε από πρόσφατη συνάντησή μας με τον Υπουργό Ανάπτυξης, κ. Κ. Σκρέκα, και τον Υφυπουργό Ανάπτυξης, αρμόδιο για θέματα έρευνας, κ. Μ. Σενετάκη, κατά την οποία και οι δύο επέδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την επίλυση του προβλήματος.

Ποιο προβλέπεται το μέλλον του ΘΕΤΙΣ που είναι παροπλισμένο από το 2013;

Δυστυχώς το «ΘΕΤΙΣ» είναι πλέον αδύνατο να χρησιμοποιηθεί για τον σκοπό που κατασκευάστηκε, λόγω της παλαιότητάς του και της επακόλουθης έλλειψης ανταλλακτικών, καθώς και λόγω της παρωχημένης τεχνολογίας του. Σε κάθε περίπτωση, σε μια κλίμακα ιεράρχησης των αναγκών για τα συμφέροντα της έρευνας, αλλά και για τα εθνικά συμφέροντα, ένα βαθυσκάφος τύπου ΘΕΤΙΣ έρχεται πολύ πίσω σε σύγκριση με την απόκτηση ενός  νέου ωκεανογραφικού σκάφους.

Οι επιστήμονες του ΕΛΚΕΘΕ φοβούνται πως το Κέντρο θα μείνει χωρίς ωκεανογραφικό. Ποια είναι η κατάσταση του ΑΙΓΑΙΟ και πόσο ορατός είναι αυτός ο κίνδυνος;

«Ο κίνδυνος να μείνει το ΕΛΚΕΘΕ χωρίς ωκεανογραφικό σκάφος είναι μεν υπαρκτός, αλλά όχι ορατός στο αμέσως προσεχές μέλλον. Όμως, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η παλαιότητα του σκάφους έχει πλέον καταστήσει επισφαλή τη χρήση του, δυσχεραίνοντας την εκπλήρωση της αποστολής του, αφού χρειάζεται συχνά να μπαίνει εκτάκτως στο ναυπηγείο για επισκευές, προκαλώντας αδυναμία του Κέντρου να ανταποκριθεί στις συμβατικές υποχρεώσεις του, στο πλαίσιο των ερευνητικών έργων που έχει αναλάβει. Επακόλουθα προκύπτουν κίνδυνοι καταλογισμών και επιστροφής κονδυλίων, αλλά και μειωτικές, για την αξιοπιστία του Κέντρου, εντυπώσεις στους εταίρους και τις χρηματοδοτούσες εθνικές και ευρωπαϊκές Αρχές. Σημαντικό είναι, επίσης, ότι η κατάσταση αυτή εγκυμονεί κινδύνους για το προσωπικό που επιβαίνει στο σκάφος, θέτοντας σε κίνδυνο την υγεία και ίσως τις ζωές ναυτικών και επιστημονικού προσωπικού. Είναι προφανές ότι αυτό είναι κάτι και που δεν μπορεί να συνεχιστεί για παρατεταμένο χρονικό διάστημα.

Τι θα σημαίνει αυτό για τη θαλάσσια έρευνα στη χώρα μας;

«Οι επιπτώσεις από την έλλειψη ενός σύγχρονου ερευνητικού σκάφους ανοιχτής θάλασσας θα είναι σοβαρότατες για τη θαλάσσια έρευνα στη χώρα μας. Αυτό γίνεται ιδιαίτερα  προφανές αν λάβουμε υπόψιν μια σειρά από παράγοντες ,που καθιστούν πολύτιμη τη θαλάσσια έρευνα για την Ελλάδα, όπως:

•             το μεγάλο ενδιαφέρον των ελληνικών θαλάσσιων οικοσυστημάτων (βιοποικιλότητα, θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές, περιοχές Natura)

•             το οξύ πρόβλημα της εισβολής ξενικών ειδών, κυρίως μέσω της Διώρυγας του Σουέζ, η οποία διαταράσσει την ισορροπία των οικοσυστημάτων και προκαλεί προβλήματα στους αλιείς (χαρακτηριστικό παράδειγμα το δηλητηριώδες ψάρι λαγοκέφαλος)

•             την ύπαρξη ιδιαίτερα σημαντικών ακραίων περιβαλλόντων: βαθιά θάλασσα (το βαθύτερο σημείο της Μεσογείου βρίσκεται στην Ελλάδα), υποθαλάσσια ηφαίστεια, υδροθερμικές πηγές. Τα περιβάλλοντα αυτά, με τους ειδικά προσαρμοσμένους μικροοργανισμούς που φιλοξενούν, δίνουν μεγάλες δυνατότητες βιοτεχνολογικών εφαρμογών

•             την επίδραση της κλιματικής αλλαγής, που φαίνεται να είναι εντονότερη στην ανατολική Μεσόγειο. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι στις ελληνικές θάλασσες εξελίσσεται στις μέρες μας ένα τεράστιας σημασίας φυσικό πείραμα, που υπάρχει άμεση ανάγκη να μελετηθεί και να παρακολουθηθεί, ιδιαίτερα με τις άνευ προηγουμένου  δυνατότητες που δίνουν οι σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις (ηλεκτρονικοί αισθητήρες, radar, GIS, γονιδιωματική, κλπ.)

•             Την έντονη σεισμικότητα των ελληνικών θαλασσών

Πότε θα είναι έτοιμο το νέο… σπίτι του ΕΛΚΕΘΕ στις Γούρνες Ηρακλείου; Τι θα περιλαμβάνουν και πώς θα στελεχωθούν οι νέες εγκαταστάσεις;

Η ανέγερση των νέων κτηρίων στις Γούρνες, αλλά και στην Ανάβυσσο της Αττικής, έχει χρηματοδοτηθεί στο πλαίσιο του ΤΑΑ και επομένως έχει ως ημερομηνία λήξης την ημερομηνία ολοκλήρωσης των έργων του ΤΑΑ, η οποία, όπως αναφέρθηκε, είναι η 31η Δεκεμβρίου 2025. Η συνολική χρηματοδότηση του ΕΛΚΕΘΕ από το ΤΑΑ ανέρχεται στο ύψος των 25 εκατ. ευρώ. Η χρηματοδότηση αυτή δίνει τη δυνατότητα για ένα έργο-σταθμό στην ιστορία του ΕΛΚΕΘΕ, το μεγαλύτερο στα τελευταία 20 χρόνια. Επιτρέπει την αντιμετώπιση λειτουργικών αναγκών του, που εκκρεμούσαν για χρόνια, όπως ένας σύγχρονος χώρος φύλαξης και συντήρησης των πλωτών και των  υποβρύχιων οχημάτων. Σημειώνεται ότι στο πλαίσιο του ΤΑΑ το ΕΛΚΕΘΕ θα προμηθευτεί  εξελιγμένο βαθυσκάφος τηλεχειρισμού (ROV) με επιχειρησιακό βάθος τα 3.500 μέτρα, αξίας 4,5 εκατ. ευρώ. Επίσης θα κατασκευαστεί αντλιοστάσιο και εξοπλισμός φίλτρανσης του θαλασσινού νερού για το Ενυδρείο Κρήτης και τις εγκαταστάσεις υδατοκαλλιεργειών, ενώ  επίσης δημιουργούνται υποδομές για νέες σημαντικές ερευνητικές κατευθύνσεις.

Οι προθεσμίες είναι ασφυκτικές, αλλά το ΕΛΚΕΘΕ είναι ιδιαίτερα ικανοποιημένο που, με την αρμονική συνεργασία της Περιφέρειας Κρήτης (Τεχνική Υπηρεσία Αντιπεριφέρειας Ηρακλείου), του ΤΑΙΠΕΔ, καθώς και της ΓΓΕΚ  και της ηγεσίας του Υπουργείου Ανάπτυξης, ήταν το πρώτο, μεταξύ όλων των Ερευνητικών Κέντρων της χώρας, που υπέγραψε σύμβαση για την κατασκευή  κτηριακών εγκαταστάσεων, στο πλαίσιο του ΤΑΑ. Αυτό έγινε στις 26 Απριλίου 2024 για τις εγκαταστάσεις στις Γούρνες του Ηρακλείου και μέχρι το τέλος του τρέχοντος μήνα προβλέπεται να υπογραφεί και η αντίστοιχη σύμβαση για τα κτήρια της Αναβύσσου.

Οι νέες εγκαταστάσεις στις Γούρνες θα στελεχωθούν καταρχάς από το υπάρχον προσωπικό του ΕΛΚΕΘΕ της Κρήτης, πράγμα πολύ σημαντικό, από τη στιγμή που υπάρχει πιεστική έλλειψη εργαστηριακών και γραφειακών χώρων στα υπάρχοντα κτήρια. Σε βάθος χρόνου η στελέχωση θα συμπληρωθεί από την γενική ανάπτυξη του Κέντρου, καθώς και από την ανάπτυξη νέων και πολύ σημαντικών ερευνητικών υποδομών. Τέτοιες  είναι η Συλλογή Καλλιεργειών Μικροοργανισμών, που θα αποτελέσει εστιακή υποδομή στο νέο μεγάλο κτήριο, καθώς και το Εργαστήριο Θαλάσσιας Οπτικής, που είναι πιθανό να βοηθήσει αποτελεσματικά για τη δημιουργία στην Κρήτη της δεύτερης, παγκοσμίως, υποδομής για την βαθμονόμηση των δορυφόρων (η μοναδική έως τώρα υπάρχουσα βρίσκεται στη Χαβάη).

Αξίζει να σημειωθεί ότι όταν το πρώην Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας Κρήτης (ΙΘΑΒΙΚ) μεταφέρθηκε στις σημερινές εγκαταστάσεις στις Γούρνες, το 2002, υπήρχε μεγάλη άνεση χώρων, αλλά σήμερα τα κτήρια είναι κορεσμένα από προσωπικό και εξοπλισμό.

Εν έτει 2024, ένα ερευνητικό κέντρο πού στηρίζεται για χρηματοδότηση; Στην Πολιτεία, σε ανταγωνιστικά προγράμματα; Πώς καταφέρνει να σταθεί στα πόδια του και να προχωρά;

«Τα ετήσια συνολικά έσοδα του ΕΛΚΕΘΕ ανέρχονται περίπου στα 27-30 εκατ. ευρώ τον χρόνο. Από αυτά τα περ. 9,3 εκατ. προέρχονται από την κρατική επιχορήγηση (τακτικός προϋπολογισμός). Η επιχορήγηση αυτή καλύπτει κατά βάση τους μισθούς των τακτικών υπαλλήλων και παραμένει στο ίδιο ύψος από το 2018. Τα υπόλοιπα περ. 18 -20 εκατ. ευρώ προέρχονται από εξωτερικές χρηματοδοτήσεις, κυρίως ανταγωνιστικά έργα) ή ίδια έσοδα (υπηρεσίες, πωλήσεις). Αυτό σημαίνει ότι για κάθε ένα που ευρώ παρέχει το κράτος, το Κέντρο προσελκύει περισσότερα από 2 ευρώ. Θα πρέπει να εξαρθεί η πολύ σημαντική οικονομική στήριξη του Κέντρου από τα έσοδα του Ενυδρείου Κρήτης (Cretaquarium), το οποίο αποτελεί ένα εξαιρετικά επιτυχημένο εγχείρημα, αποτελώντας οικονομικό αιμοδότη του Κέντρου, αλλά και συμβάλλοντας σημαντικά στην τοπική οικονομία, αφού αποτελεί το δεύτερο σε επισκεψιμότητα αξιοθέατο της Κρήτης (μετά την Κνωσό).

Καθώς η πρώτη γενιά, που θεμελίωσε και στέριωσε το ΕΛΚΕΘΕ με μόχθο και αφοσίωση, αποχωρεί σιγά – σιγά, μια νέα γενιά αναλαμβάνει τα ηνία, η οποία είναι ιδιαίτερα προσοντούχος και δυναμική. Έτσι, με δεδομένη και την εξωστρέφεια του διακρίνει το ερευνητικό γίγνεσθαι του ΕΛΚΕΘΕ, το μέλλον του Κέντρου διαγράφεται ευοίωνο, με την προϋπόθεση ότι και η Πολιτεία να αναλάβει τις ευθύνες που της αναλογούν για την ανάπτυξη της θαλάσσιας έρευνας στην Ελλάδα.»

Δείτε επίσης:

Αυτό είναι το νέο “σπίτι” του ΕΛΚΕΘΕ στην Κρήτη

Νέες εγκαταστάσεις για το ΕΛΚΕΘΕ στην Κρήτη: εκεί θα φυλάσσεται ένα νέο υποβρύχιο!

Το ΕΛΚΕΘΕ περιμένει το νέο του ωκεανογραφικό- πώς προχωρά η στελέχωση του Κέντρου

Διαβάστε περισσότερες ειδήσεις από την Κρήτη