«Δημοκρατία είναι επίσης το θεσμικό δικαίωμα να λες ανοησίες» – Φρανσουά Μιττεράν, Πρόεδρος της Γαλλίας (1981-1995).

«Θεέ μου από τι γλυτώσαμε», ήταν ένας απόλυτα θεμιτός πολιτικός στεναγμός ανακούφισης όταν ο κυβερνών φαιοκόκκινος λαϊκισμός υπέστη την πρώτη σοβαρή ήττα του στις κάλπες στις εκλογές του Ιουλίου του 2019 και εκθρονίστηκε από τον κυβερνητικό θώκο (2015-2019).

Επρόκειτο για μια σημαντική στρατηγική του ήττα. Η νίκη της ΝΔ υπό τον Κυριάκο Μητσοτάκη ήταν σαφής και δηλωτική της επίμονης και συστηματικής πολιτικής των δημοκρατικών δυνάμεων να καταπολεμήσουν το λαϊκισμό, να αποκαταστήσουν τους πολιτικούς θεσμούς και την ομαλή λειτουργία τους καθώς το κύρος της χώρας στο εξωτερικό.

Η επάνοδος σε μια ομαλή πολιτική ζωή με σεβασμό στους κανόνες της φιλελεύθερης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, που είχαν σκόπιμα και στοχευμένα υπονομευθεί από την συγκυβέρνηση των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ, αποτέλεσε το κύριο πολιτικό αίτημα για την ανόρθωση της χώρας. Διότι, η σύζευξη και συγχώνευση ιδεολογιών και πολιτικών πρακτικών όπως εκφράστηκαν στη συγκυβέρνηση της χώρας από τον ΣΥΡΙΖΑ, ένα κόμμα που αυτοπροσδιοριζόταν ως «ριζοσπαστική αριστερά» και από ένα κόμμα της ακραίας δεξιάς με υποτιθέμενα «λαϊκά» χαρακτηριστικά, τους Ανεξάρτητους Έλληνες, τους ΑΝ.ΕΛ του κ. Καμμένου που προέρχονταν από τον συντηρητικό χώρο, παρήγαγαν το πιο επικίνδυνο μείγμα απειλής κατά της φιλελεύθερης δημοκρατίας στη Μεταπολίτευση.

Οι πιο πρόσφατες εκλογικές αναμετρήσεις στις 21/5 και 12/7 του 2023 επιβεβαίωσαν την ήττα των λαϊκιστικών με την ανανέωση της κυβερνητικής εντολής των εκλογέων προς τη ΝΔ και τον Π/Θ της χώρας. Ο εγχώριος Τραμπ και το κομματικό του συνονθύλευμα καταποντίστηκαν εκλογικά, ο αρχηγός του οδηγήθηκε σε παραίτηση, ενώ σύντομα διαλύθηκε εις τα εξ ων συνετέθη.

Ο νέος αρχηγός του κόμματος, ο εξ Αμερικής ορμώμενος Stefanos, κατέλαβε τους πάντες εξ απήνης, κατέκτησε το κόμμα εν μια νυκτί, το κατέστησε τάχιστα ιδιωτική ιδιοκτησία του προς σιωπή όλων των στελεχών και μετέφερε στην πολιτική ζωή της χώρας πολιτικές και επικοινωνιακές πρακτικές τραμπισμού που ανανεώνουν τον κίνδυνο κατά της Δημοκρατίας.

Ξεπερνά σε συνειδητά ψέματα, τοξικότητα, χυδαιότητα, ασυναρτησία, δημαγωγία και πτωματολογία τον προκάτοχό του. Επάξιος διάδοχος. Απομένει να διαπιστωθεί κατά πόσο η νέα αυτή εκδοχή εγχώριου τραμπισμού μπορεί να έχει κάποια σημαντική εκλογική απήχηση στις επερχόμενες ευρωεκλογές της 9ης Ιουνίου. Όποιος δε μαθαίνει από τα λάθη του είναι καταδικασμένος να τα επαναλάβει. Ισχύει για όλους.

Ο λαϊκισμός μπορεί να ηττήθηκε στις κάλπες στις εκλογικές αναμετρήσεις που αναφέρθηκαν αλλά δεν έχει εξαλειφτεί από την πολιτική ζωή του τόπου και δε έπαψε να αποτελεί θανάσιμο κίνδυνο για τη Δημοκρατία μας. Εσωτερικά προβλήματα και διεθνές περιβάλλον παρέχουν αρκετές «ευκαιρίες», γι αυτό στα αριστερά και δεξιά του πολιτικού φάσματος αρχίζει και πάλι να βρυχάται.

Παρά το γεγονός ότι το 2023 η υποστήριξη σε λαϊκιστικά και απολυταρχικά κόμματα στην Ελλάδα (44,3%) καταγράφεται μειωμένη κατά 11 ποσοστιαίες μονάδες σε σχέση με το 2015 (55%), η χώρα μας συνεχίζει να καταλαμβάνει την 4η θέση μεταξύ 31 ευρωπαϊκών χωρών, σύμφωνα με τον Δείκτη Απολυταρχικού Λαϊκισμού που δημοσίευσε πρόσφατα το Σουηδικό ερευνητικό Ινστιτούτο Timbro με την υποστήριξη του Πανευρωπαϊκού Δικτύου EPICENTER και του ATLAS Network και παρουσίασε στην Ελλάδα το Κέντρο Φιλελεύθερων Μελετών (ΚΕ.ΦΙ.Μ) Μάρκος Δραγούμης (Κείμενο Πολιτικής #2, Απρίλιος 2024).

Η μελέτη αυτή έχει αναφερθεί συνοπτικά από στήλες του liberal.gr Τα αναλυτικά, όμως, στοιχεία της παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον.

Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα κύρια ευρήματα του ανωτέρω Δείκτη:

• Η Ελλάδα βρίσκεται στην 4η θέση μεταξύ 31 ευρωπαϊκών χωρών στον Δείκτη Απολυταρχικού Λαϊκισμού, με την εκλογική υποστήριξη στα λαϊκιστικά και απολυταρχικά κόμματα να ανέρχεται το 2023 στο 44,3%.
• Σε σχέση με το 2015 (55%), η υποστήριξη σε λαϊκιστικά και απολυταρχικά κόμματα στην Ελλάδα έχει μειωθεί κατά 11 ποσοστιαίες μονάδες, ωστόσο παραμένει τριπλάσια και υψηλότερη κατά 25,9 ποσοστιαίες μονάδες σε σχέση με το 2009 (18,4%), αμέσως πριν την εκδήλωση της οικονομικής κρίσης.
• Στο σύνολο των 27 κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 1 στους 3 πολίτες υποστηρίζει σήμερα λαϊκιστικά και απολυταρχικά κόμματα.

Στην περίπτωση της Ελλάδος

• Η εκλογική υποστήριξη σε αριστερά λαϊκιστικά και απολυταρχικά κόμματα στην Ελλάδα το 2023 ανέρχεται στο 31,5%, το υψηλότερο ποσοστό ανάμεσα σε 31 Ευρωπαϊκές χώρες.
• Η εκλογική υποστήριξη σε δεξιά λαϊκιστικά και απολυταρχικά κόμματα στην Ελλάδα το 2023 βρίσκεται στο 12,8%, το 17ο υψηλότερο ποσοστό στις 31 Ευρωπαϊκές χώρες.

Θα πρέπει να υπογραμμιστεί η μεθοδολογία της μελέτης αυτής. Ο Δείκτης ταξινομεί ως λαϊκιστικά κόμματα που κατέγραψαν εκλογικό ποσοστό τουλάχιστον 1% σε εκλογικές αναμετρήσεις: στην Αριστερά τον ΣΥΡΙΖΑ, την Πλεύση Ελευθερίας, το ΜέΡΑ25 και τη ΛΑΕ και στη Δεξιά την Ελληνική Λύση, τους ΑΝΕΛ και τον ΛΑΟΣ.

Αντιστοίχως, ένα κόμμα ταξινομείται στο πλαίσιο του Δείκτη ως απολυταρχικό, όταν ασπάζεται ιδεολογίες εχθρικές προς τη φιλελεύθερη δημοκρατία, όπως ο Μαρξισμός-Λενινισμός, ο φασισμός, ο ναζισμός ή όταν έχει εμπράκτως εγκαταλείψει τις αρχές της φιλελεύθερης δημοκρατίας, όπως π.χ. όπως συμβαίνει με το κόμμα Fidesz στην Ουγγαρία.

Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα ο Δείκτης ταξινομεί ως απολυταρχικά κόμματα που κατέγραψαν εκλογικό ποσοστό τουλάχιστον 1% στην Αριστερά το ΚΚΕ και την ΑΝΤΑΡΣΥΑ, και στη Δεξιά τη Νίκη, τους Σπαρτιάτες και τη Χρυσή Αυγή.

Συμπερασματικά, οι δημοκρατικοί πολίτες θα διέπρατταν σοβαρό πολιτικό λάθος να πιστέψουν ότι έχουν ξεμπερδέψει μια και καλή με τον λαϊκισμό κάθε απόχρωσης.

Πρώτον, διότι το φαινόμενο είναι σύμφυτο σε ένα βαθμό με τη Δημοκρατία και εμφιλοχωρεί σε όλα τα πολιτικά κόμματα και την κοινωνία ως νοοτροπία, αντίληψη και πρόσληψη της πραγματικότητας, δεύτερον, διότι για λόγους ιστορικούς και στη χώρα μας δείχνει να έχει μια αξιοθαύμαστη ανθεκτικότητα, τρίτον, διότι τροφοδοτείται από σύγχρονα σύνθετα και δυσεπίλυτα εγχώρια και διεθνή προβλήματα για τα οποία προτείνει απλοϊκές, αφελείς και εύπεπτες «λαϊκές» λύσεις και τέταρτον διότι η ανδρεοπαπανδρεϊκή λαϊκιστική παράδοση παρείχε τη βάση για την ανάπτυξή του κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης και της διακυβέρνησης των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ.

Στην περίοδο αυτή σημαντική μερίδα των πολιτών πολτοποιήθηκε, αποπροσανατολίστηκε και παρασύρθηκε σε ιδεολογικούς και πολιτικούς προσανατολισμούς που ελάχιστη σχέση έχουν με τη δημοκρατία και τα εθνικά συμφέροντα της χώρας.

Στη δική μας δε περίπτωση για πρώτη φορά ο λαϊκισμός αποκτά θρησκευτική και απολιτική βάση αυξάνοντας ακόμα περισσότερο τον βαθμό απειλής κατά της Δημοκρατίας.

Εν όψει των Ευρωεκλογών της 9ης Ιουνίου οι λαϊκιστικές τάσεις αποκτούν ιδιαίτερη σημασία σχετικά με τη δυνητική πολιτική τους απόδοση και στέγαση. Κατά συνέπια, ο αγώνας των δημοκρατικών πολιτών ατά του φαικόκκινου λαϊκισμού πρέπει να είναι διαρκής, επίμονος και κυρίως αποτελεσματικός στο ιδεολογικό και πολιτικό επίπεδο.

Θα χρειαστεί να επανέλθουμε.

* Ο Βασίλης Καπετανγιάννης είναι πολιτικός επιστήμων.