Πέρυσι, η φράση που θα μπορούσε να περιγράψει ένα μεγάλο μέρος της αύξησης των τιμών των τροφίμων ήταν ο «πληθωρισμός της ζέστης» (heatflation για την ακρίβεια στην αγγλική γλώσσα), καθώς η ξηρασία και οι υψηλές θερμοκρασίες επηρέασαν τις καλλιέργειες σε όλο τον κόσμο, από το ελαιόλαδο στην Ισπανία μέχρι τη συγκομιδή ζαρζαβατικών στη Νότια Κορέα.

Φέτος βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια διαφορετική έννοια, η οποία εξακολουθεί να συνδέεται αναμφισβήτητα με την κλιματική κρίση. Αυτή η έννοια είναι ο «πληθωρισμός της υγρασίας» (sogflation). Αν ο heatflation αναφέρεται στην αύξηση των τιμών ως αποτέλεσμα των υπερβολικά υψηλών θερμοκρασιών, ο sogflation έχει να κάνει με τις ακραίες βροχοπτώσεις.

Έκθεση που δημοσιεύθηκε πριν από λίγες ημέρες, από την υπηρεσία παρακολούθησης του κλίματος Copernicus της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Μετεωρολογίας (WMO), έδειξε ότι ενώ στην Ευρώπη καταγράφηκε ο μεγαλύτερος αριθμός ημερών με ακραία θερμική καταπόνηση, ήταν επίσης μια από τις πιο υγρές περιόδους σε πολλές περιοχές. Στη Γηραιά Ήπειρο σημειώθηκαν 7% περισσότερες βροχοπτώσεις από τον μέσο όρο της περιόδου 1991-2020, ενώ 1,6 εκατομμύρια άνθρωποι επλήγησαν από τις πλημμύρες

Δεν χρειάζεται να είναι κανείς γεωργός ή κηπουρός για να καταλάβει ότι τα πλημμυρισμένα χωράφια δεν ευνοούν την παραγωγική συγκομιδή ή την άφθονη φύτευση.

Οι πατάτες στην «πρώτη γραμμή»

Οι πατάτες βρίσκονται στην πρώτη γραμμή των αγροτικών προϊόντων που πλήττονται από τον sogflation. Με μία μόνο φύτευση και μία συγκομιδή τον χρόνο, οι συνθήκες πρέπει να είναι ακριβώς οι πρέπουσες. Ωστόσο, το περασμένο φθινόπωρο οι κακές καιρικές συνθήκες ανάγκασαν τη συγκομιδή να σταματήσει στην Ευρώπη μετά από μόλις τρεις εβδομάδες, καθώς το υγρό έδαφος εμπόδιζε τους αγρότες να βγάλουν τις καλλιέργειες από το έδαφος. Η North-Western Europe Potato Growers, μια πλατφόρμα ανταλλαγής αγορών για την αλυσίδα εφοδιασμού της πατάτας, εκτιμά ότι 650.000 μετρικοί τόνοι δεν κατάφεραν να φτάσουν στην αγορά -με πολλές πατάτες να χαλάνε από τη σήψη σε αναερόβιες συνθήκες- και προειδοποίησε για μείωση της διαθεσιμότητας σπόρων κατά 20% για το 2024.

Ό,τι κατάφεραν να ανακτήσουν από τη συγκομιδή οι αγρότες ήταν υποβαθμισμένης ποιότητας, κάτι που σημαίνει ότι τα αποθέματα πατάτας δεν μπορούσαν να αποθηκευτούν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Οι παραγωγοί έσπευσαν να διακινήσουν αυτό το περιορισμένο απόθεμα και οι τιμές επί του παρόντος αυξάνονται καθώς οι εταιρείες ανταγωνίζονται για να αποκτήσουν αυτά τα αποθέματα. Οι ελλείψεις της πατάτας στην Ευρώπη μοιάζουν με πραγματικό κίνδυνο, ένα πρόβλημα για ένα από τα βασικά τρόφιμα της ηπείρου.

Οι Ευρωπαίοι καταναλώνουν τις μεγαλύτερες ποσότητες πατάτας ανά κάτοικο από οποιαδήποτε άλλη περιοχή στον κόσμο, σχεδόν 90 κιλά κατά μέσο όρο ετησίως. Στο μεταξύ, η φύτευση της νέας σοδειάς μπορεί να καθυστερήσει χάρη στην υφαλμύρωση του εδάφους και τις βροχές, γεγονός που υποδηλώνει ότι ο sogflation θα μας «συντροφεύει» όλο το χρόνο.

Η τιμή της λευκής πατάτας στη Αγγλία καταγράφει άνοδο της τάξεως του 81% σε σχέση με πέρυσι, ένα ιστορικό υψηλό σύμφωνα με την Mintec. Οι παράγοντες της αγοράς αναμένουν περαιτέρω αύξηση των τιμών πριν από την άφιξη της νέας σοδειάς το 2024. Στην Ευρώπη, η Ολλανδία και το Βέλγιο -δύο βασικές περιοχές που καλλιεργούν πατάτες για επεξεργασία για τηγάνισμα- επηρεάστηκαν περισσότερο, με την τιμή στην Ολλανδία για τη συγκεκριμένη κατηγορία πατάτας να βρίσκεται στο υψηλότερο επίπεδο που έχει καταγραφεί για μήνα Απρίλιο, στα 370 ευρώ ο τόνος.

Προβλήματα και στα λαχανικά και στα σιτηρά

Τα σιτηρά έχουν επίσης επηρεαστεί. Μετά από μια φτωχή χειμερινή περίοδο φύτευσης, οι παραγωγοί αντιμετωπίζουν προβλήματα στα χωράφια τους με την την ανοιξιάτικη σπορά. Έρευνα της AHDB δείχνει ότι οι καλλιεργούμενες εκτάσεις σιταριού, ελαιοκράμβης και χειμερινού κριθαριού στο Ηνωμένο Βασίλειο έχουν μειωθεί σημαντικά, κάτι που ανεβάζει αφενός τις τιμές και αφετέρου καθιστά τη χώρα εξαρτημένη από τις εισαγωγές. Η φύτευση σιταριού στη Γαλλία έχει επίσης καθυστερήσει σημαντικά.

Δεν είναι μόνο τα λαχανικά και τα σιτηρά που επηρεάζονται από τον υγρό καιρό. Οι κτηνοτρόφοι είχαν υψηλά ποσοστά θνησιμότητας στα αρνιά, ενώ οι αγελάδες για γαλακτοπαραγωγή στις πληγείσες περιοχές δεν μπορούν να βγουν στο γρασίδι – μειώνοντας την παραγωγή του γάλακτος και αυξάνοντας το κόστος της.

Η παραγωγή τροφίμων ήταν πάντα στο έλεος των στοιχείων της φύσης. Όμως, δεδομένου του παγκόσμιου δικτύου τροφίμων, είμαστε σε πολύ καλύτερη θέση για να αντιμετωπίσουμε τις καιρικές συνθήκες. Μπορούμε να θεωρούμε τους εαυτούς μας ευλογημένους που δεν είμαστε στο Λονδίνο το 1258, όπου το ένα τρίτο των κατοίκων πέθανε σε λιμό. Μια τεράστια ηφαιστειακή έκρηξη στην Ινδονησία προκάλεσε πτώση της παγκόσμιας θερμοκρασίας, οδηγώντας σε καταστροφή των καλλιεργειών χιλιάδες μίλια μακριά.

Ο ανθρώπινος παράγοντας

Ενώ τα προαναφερόμενα είναι τρομερά και μοναδικά γεγονότα, είμαστε εμείς οι ίδιοι που προκαλούμε τα σημερινά μας δεινά με τις εκπομπές ορυκτών καυσίμων, οι οποίες προκαλούν τα ακραία καιρικά φαινόμενα. Ο Harry Campbell, αναλυτής της αγοράς εμπορευμάτων στην Mintec, λέει ότι καθώς συσσωρεύονται συνεχόμενα χρόνια κακοκαιρίας, είναι όλο και πιο δύσκολο να ανακάμψει κανείς από μια κακή περίοδο, ενώ σε ορισμένες περιοχές οι αγρότες παραπαίουν από την ξηρασία και στις πλημμύρες.

Αντιμετωπίζοντας πολλούς κινδύνους και αβεβαιότητα, ο Campbell αναφέρει ότι οι αγοραστές εμπορευμάτων συνάπτουν περισσότερα συμβόλαια -συμφωνώντας σε μια τιμή και ποσότητα πριν από τη συγκομιδή, προκειμένου να μειώσουν την έκθεσή τους στις ασταθείς διακυμάνσεις των τιμών, καθώς και για να αυξήσουν τον αριθμό των παραγωγών ή των χωρών από τις οποίες προμηθεύονται.

Δεν είναι μακρινή εικόνα τα άδεια ράφια από ντομάτες, πιπεριές και αγγούρια στις αρχές του 2023, όταν η Ισπανία και το Μαρόκο -οι κύριες πηγές προϊόντων του Ηνωμένου Βασιλείου κατά τους χειμερινούς μήνες- επλήγησαν από τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Οι αλυσίδες εφοδιασμού θα πρέπει να είναι πιο ευέλικτες, και τελικά πιο πολύπλοκες, για να διατηρήσουν τον εφοδιασμό τροφίμων ασφαλή σε μια εποχή όπου ο ένας προμηθευτής μπορεί να αντιμετωπίζει πλημμύρες και ο άλλος σοβαρή ξηρασία.

Οι αγρότες στο μεταξύ παλεύουν με τις κακές καιρικές συνθήκες προσπαθώντας να εκπληρώσουν τα συμβόλαιά τους -ορισμένα από τα οποία δεν θα τηρηθούν- ενώ αντιμετωπίζουν αυξανόμενα κόστη και εντονότερες πιέσεις.

Πρέπει να γίνουν αλλαγές στη γεωργία για να μειωθούν οι εκπομπές -τα διατροφικά συστήματα ευθύνονται για το 26% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου- όμως χρειάζεται σαφώς περισσότερη στήριξη, καθώς η παραγωγή τροφίμων θα γίνει όλο και πιο επικίνδυνη, ακριβή και αβέβαιη.

Καθώς ο sogflation ανεβάζει περαιτέρω τις τιμές της πατάτας, ίσως χρειαστεί να αναθεωρήσουμε τη φράση: «Τόσο φτηνή πατάτα όσο τα πατατάκια».