Τα στοιχεία που δημοσίευσε σήμερα η Εurostat για τη μερική απασχόληση στην Ευρώπη, διηγούνται μια ιστορία που έχει πολλαπλές αναγνώσεις.

Καταρχάς το ποσοστό των εργαζομένων με μερική απασχόληση, αυξήθηκε ελαφρά το 2023 στο 17,1% (από 16,9%) αλλά σε βάθος χρόνου βαίνει πτωτικά, έστω με αργούς ρυθμούς. Ενδεικτικά, πριν από μία δεκαετία και ενώ ειδικά οι χώρες του Νότου ήταν ακομα στη δίνη της οικονομικής κρίσης, η μερική απασχόληση ξεπερνούσε το 19%.

Η δεύτερη παρατήρηση έχει να κάνει με τα ποσοστά της Ελλάδας, που παραμένουν σημαντικά χαμηλότερα του ευρωπαϊκού μέσου όρου, στο 8% και για τα δύο φύλα  (από 8,8% το 2022).

Όμως αυτή είναι η μισή εικόνα. Η άλλη μισή έχει να κάνει με τα ποσοστά της εξαναγκαστικής μερικής απασχόλησης ή υποαπασχόλησης, τα οποία στην Ελλάδα είναι υπερδιπλάσια του ευρωπαϊκού μέσου όρου.

Σε χώρες με υψηλούς μσθούς η μερική απασχόληση μπορεί να είναι θέμα επιλογής. Στην Ελλάδα ισχύει το αντίθετο

Μερική απασχόληση με το ζόρι

Συγκεκριμένα, με βάση τα στοιχεία του Ευρωπαϊκού Κέντρου για την Ανάπτυξη της Επαγγελματικής Κατάρτισης (CEDEFOP), θεσμού της ΕΕ, η ακούσια – ή εξαναγκαστική – υποαπασχόληση στην Ελλάδα αγγίζει το 48%, έναντι 19% στην ΕΕ . Δηλαδή πρακτικά ο ένας στους δύο μερικώς ή εκ περιτροπής απασχολούμενους, το κάνει επειδή δεν έχει άλλη επιλογή.

Τα ποσοστά εξαναγκαστικής υποαπασχόλησης  είναι πολύ  υψηλότερα στους χαμηλής ειδίκευσης εργαζόμενους, αγγίζοντας το 77%.  Στον αντίποδα, όσοι απασχολούνται σε αγροτικε΄ς εργασίες έχουν πολύ χαμηλά ποσοστά εξαναγκαστικής υποαπασχόλησης – στο 10,1%

Η έρευνα τoυ CEDEFOP έχει ιδιαίτερη βαρύτητα, καθώς είναι από τις ελάχιστες, αν όχι η μοναδική του είδους της, που βασίζεται σε συνεντεύξεις με τους ίδιους τους εργαζομένους, καταγράφοντας πανευρωπαϊκά ποιοτικά στοιχεία σε πανευρωπαϊκό επίπεδο.

Πάνω από 11% των εργαζόμενων γυναικών στην Ελλάδα δουλεύουν με συμβάσεις μερικής απασχόλησης

Στην ίδια έρευνα, καταγράφονται μεγάλες διαφορές στη μερική απασχόληση στην Ελλάδα μεταξύ επαγγελματικών κλάδων: Στους ανειδίκευτους και χαμηλής ειδίκευσης εργαζόμενους η μερική απασχόληση ανέρχεται σε 17,4% Διψήφια ποσοστά καταγράφει στις αγροτικές και συναφείς εργασίες (12,3%), τις πωλήσεις και τις υπηρεσίες (11,1%), τους επιστημονικούς – επαγγελματικούς συνεργάτες (10%). Υψηλότερη του μέσου όρου είναι στους επαγγελματίες-επιστήμονες (9%), ενώ χαμηλότερη είναι στους υπαλλήλους, τα στελέχη επιχειρήσεων, τους χειριστές μηχανημάτων (περί το 5%). Το χαμηλότερο ποσοστο είναι στους εργατοβιοτέχνες, περί του 2,4%.

Ψαλίδα ανδρών-γυναικών

Ουσιαστικά οι υποαπασχολούμενοι σε θέσεις μερικής απασχόλησης, αποτελούν ένδειξη ανικανοποίητης ζήτησης για θέσεις εργασίας πλήρους απασχόλησης και υψηλότερης ποιότητας. Οι θέσεις αυτές όμως, παρά την μείωση της ανεργίας, παραμένουν περιορισμένες και αυξάνονται με αργό ρυθμό – σε σύγκριση με τις θέσεις ελαστικής απασχόλησης, η οποία έχει και άλλες μορφές εκτός της μερική απαχόληση.

Μια άλλη ένδειξη υποκρυπτόμενης «εξαναγκαστικής» υπο-απασχόλησης είναι ότι στις γυναίκες η μερική απασχόληση είναι υπερδιπλάσια από ό,τι στους άντρες,

Πάνω από 11% των εργαζόμενων γυναικών στην Ελλάδα δουλεύουν με συμβάσεις μερικής απασχόλησης (11,4% για τις γυναίκες χωρίς παιδιά και 11% για τις μητέρες).

Τα αντίστοιχα ποσοστά για τους άντρες είναι 4,6% για όσους δεν έχουν παιδιά και  μόλις 2% για όσους έχουν παιδιά.

Στην Ευρώπη πάντως η τάση σε ό,τι αφορά τις γυναίκες είναι αντίστροφη. Σχεδόν η μία στις τρεις μητέρες εργαζόμενες 25-54 ετών δουλεύει part-time (31,8%), έναντι 20% των γυναικών χωρίς παιδιά. Μεταξύ των αντρών, το ποσοστό μερικής απασχόλησης είναι 5% για όσους έχουν παιδιά και 7,3% για όσους δεν έχουν.

Τι κρύβεται πίσω από τις στατιστικές

Η Ελλάδα είχε παραδοσιακά χαμηλό ποσοστό μερικής απασχόλησης σε σύγκριση με την υπόλοιπη Ευρώπη, δηλώνει στο in ο εργατολόγος Αποστόλης Καψάλης, ερευνητής του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ. Tα στοιχεία της Eurostat χρειάζονται μια δεύτερη ανάγνωση, αφού από μόνα τους δεν αποκαλύπτουν την πλήρη εικόνα, μας λέει.

Ένας λόγος που η μερική απασχόληση είναι χαμηλότερη από το μέσο όρο της ΕΕ είναι οι πολύ χαμηλοί μισθοί. «Με μερική απασχόληση απλώς δεν μπορείς να ζήσεις. Γι’αυτό και ελάχιστοι το επιλέγουν οικειοθελώς.  Αν θέλει κάποιος πράγματι να εργαστεί με μερική απασχόληση, για παράδειγμα επειδή σπουδάζει, με τα χρήματα που θα πάρει δεν θα μπορεί να βγάλει ούτε εισιτήρια του μετρό», μας λέει καυστικά ο ερευνητής.

Τον Σεπτέμβριο καταγράφηκε έκρηξη των ευέλικτων μορφών εργασίας, αφού η μία στις δύο νέες προσλήψεις ήταν μερικής ή εκ περιτροπής απασχόλησης

Ένας άλλος λόγος της χαμηλής μερικής απασχόλησης στην Ελλάδα  είναι ότι η απελευθέρωση της προσωρινής απασχόλησης και η επικράτηση άλλων μορφών ευέλικτης εργασίας – όπως για παράδειγμα η εργασία με μπλοκάκι που όμως υποκρύπτει εξαρτημένη εργασία. Όταν ένας εργοδότης μπορεί να «κάνει τη δουλειά του» με συμβάσεις δίμηνες και τρίμηνες, τις οποίες μπορεί να τις ανανεώνει ως και για 36 μήνες, δεν χρειάζεται να επιλέξει την μερική απασχόληση.

Για τους παραπάνω λόγους, τονίζει ο Αποστόλης Καψάλης, η Ελλάδα θα παραμένει μεν κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο στα ποσοστά μερικής απασχόλησης, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι απολαμβάνουμε εργασιακή ασφάλεια.

Λύση ανάγκης

Αντίστοιχα, ο Γιάννης Κουζής, καθηγητής εργασιακών σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, μας εξηγεί ότι η βασική διαφορά στην Ελλάδα σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη, είναι ότι η μερική απασχόληση είναι λύση ανάγκης, λόγω των εξευτελιστικά χαμηλών μισθών.

Αντίθετα, σε χώρες που οι μισθοί είναι ούτως ή άλλως αρκετά υψηλοί – όπως για παράδειγμα στην Ολλανδία και τη Δανία, πολλοί επιλέγουν τη μερική απασχόληση.

Αυτό ισχύει σε μεγαλύτερο βαθμό για τις εργαζόμενες μητέρες, αφού παράλληλα υπάρχει ένα ισχυρό δίχτυ κοινωνικής προστασίας, οικογενειακών επιδομάτων και κοινοτικών υπηρεσιών – παιδικοί σταθμοί, βοήθεια στο σπίτι κ.λπ.

Αντίθετα,  στην Ελλάδα η έλλειψη κοινωνικών δομών εξαναγκάζει πολλές γυναίκες να αναζητάνε μερική απασχόληση όχι επειδή το θέλουν, αλλά επειδή παράλληλα επωμίζονται «απλήρωτη» δουλειά στο σπίτι – φύλαξη παιδιών, φροντίδα ηλικιωμένων, οικιακές εργασίες.

Έκρηξη μερικής απασχολησης τον Σεπτέμβριο

Πάντως τον Σεπτέμβριο καταγράφηκε έκρηξη των ευέλικτων μορφών εργασίας, αφού η μία στις δύο νέες προσλήψεις ήταν μερικής ή εκ περιτροπής απασχόλησης, με μισθούς πείνας των 450 ευρώ.

Μία εξήγηση μπορεί να είναι η έναρξη της σχολικής χρονιάς, και οι προσλήψεις ιδιωτικών εκπαιδευτικών σε φροντιστήρια, με ωράριο μερικής απασχόλησης, τάσεις που παρατηρούμε και σε άλλες περιόδους του χρόνου.

Σύμφωνα πάντως με τον καθηγητή κ. Κουζή, οι αυξομειώσεις στη μερική απασχόληση δεν σημαίνει ότι έχουμε στροφή στην σταθερή εργασία, αντιθέτως. «Μπορεί να μειώνεται η μία μορφή ευέλικτης εργασίας και να μεγαλώνει κάποια άλλη. Η νέα τάση είναι το ευέλικτο πρότυπο, το οποίο δεν περιορίζεται στην ευέλικτη σύμβαση εργασίας», μας λέει ο καθηγητής. Πλέον απορρυθμίζεται και η  τυπική απασχόληση, με ευέλικτα ωράρια, ευέλικτους μισθούς, με ατομικές συμβάσεις, ενώ όταν οι απολύσεις είναι απελευθερωμένες, ακόμα και η σύμβαση αορίστου χρόνου είναι επισφαλής.