Μπορεί οι αγορές να μην έχουν εμπλακεί εμφανώς στο τεταμένο κλίμα της Μέσης Ανατολής, το οποίο εγκυμονεί κλιμάκωση της σύρραξης μεταξύ Ισραήλ και Ιράν, αλλά όλοι αναγνωρίζουν ότι ο κίνδυνος για κάτι τέτοιο παραμένει υψηλός. 

Η Ευρώπη, μαζί και η Ελλάδα, βρίσκεται εδώ και δύο χρόνια κοντά στον πόλεμο στην Ουκρανία και τώρα βρίσκεται κοντά στην κλιμακούμενη ένταση στη Μέση Ανατολή, έχοντας ήδη πληρώσει το τίμημα. Μάλιστα, η κίνηση τη Μόσχας να υποστηρίξει το πρόσφατο χτύπημα του Ιράν αυξάνει την ανησυχία για τις εξελίξεις στην ευρύτερη γειτονιά μας. 

Η Ευρώπη βρέθηκε στο όριο της ύφεσης το 2023 και φέτος αναμένεται να αναπτυχθεί με ρυθμό 0,8% σύμφωνα με την πρόβλεψη της Commission. Η Ελλάδα, παρότι σε καλύτερη μοίρα από την υπόλοιπη Ευρωζώνη, άρχισε από πέρυσι να πληρώνει το τίμημα του υψηλού πληθωρισμού σε ένα περιβάλλον υψηλών επιτοκίων. Το 2023 είχε ανάπτυξη 2% αντί 2,4%, που ήταν η επίσημη πρόβλεψη του Προϋπολογισμού του 2024. Τώρα, λίγους μήνες μετά την ψήφιση του Προϋπολογισμού, το ΥΠΕΘΟ σκέφτεται να αναθεωρήσει και την επίσημη πρόβλεψη για την ανάπτυξη του 2024 από 2,9% στο 2,3%. 

Στο μεταξύ, εκτός από την κλιμάκωση στη Μέση Ανατολή, ο πόλεμος στην Ουκρανία κλίνει υπέρ της Ρωσίας, προκαλώντας ανησυχία στην Ε.Ε., η οποία πλέον αναζητά κοινά κονδύλια για να ενισχύσει την άμυνα και την ασφάλειά της, προβλέποντας ανεξέλεγκτες καταστάσεις.

Μέσα στο γενικότερο κλίμα αβεβαιότητας, η Κριστίν Λαγκάρντ σε ομιλία της επιβεβαίωσε ως χρονικό ορόσημα τον Ιούνιο για την έναρξη μείωσης των επιτοκίων, βάζοντας όμως ως προϋπόθεση ότι δεν θα έχουμε κάποιο γεωπολιτικό σοκ. Αυτό σημαίνει ότι το σενάριο ενός νέου σοκ στις τιμές της ενέργειας είναι ενεργό από τώρα για την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. 

Οι πέντε κίνδυνοι 

Σε αυτό το διεθνές περιβάλλον μια σπίθα μπορεί να προκαλέσει ένα ντόμινο εξελίξεων, το οποίο θα επηρεάσει και την Ελλάδα. Η αύξηση της τιμής του πετρελαίου στα 100 δολάρια το βαρέλι, ή και παραπάνω, όπως προβλέπουν πολλοί αναλυτές, προϋποθέτει μια ανεξέλεγκτη κλιμάκωση στη Μέση Ανατολή. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να προκαλέσει ένα σκληρό χτύπημα-απάντηση του Ισραήλ στο Ιράν, το οποίο με τη σειρά του ως αντίποινα θα έκλεινε τα στενά του Ορμούζ. Αυτό θα προκαλούσε την αντίδραση των αγορών, που θα πόνταραν σε μια νέα ενεργειακή κρίση.

Η ισορροπία του τρόμου που θα επικρατούσε θα είχε πέντε διαδοχικά στάδια: 

1. Άνοδος του πληθωρισμού. Η αρχή θα είναι μια ενεργειακή κρίση, η οποία θα στείλει ξανά τον πληθωρισμό σε ανοδική τροχιά πυροδοτώντας μια νέα κρίση πληθωρισμού. Στην Ελλάδα ο πληθωρισμός έχει πάψει πια να είναι εξωγενής. Έχει αποκτήσει “εθνικά χαρακτηριστικά”, αφού με βάση την Eurostat, σε όρους εναρμονισμένου δείκτη τιμών καταναλωτή, ο ελληνικός πληθωρισμός βρέθηκε τον Μάρτιο στο 3,4%, μία μονάδα υψηλότερα από αυτόν του μέσου όρου της Ευρωζώνης, ο οποίος υποχώρησε στο 2,4% από 2,6% τον Φεβρουάριο. Σε μια τέτοια φάση, ο υψηλός πληθωρισμός θα οδηγούσε σε καθαρή μείωση της ιδιωτικής κατανάλωσης, η οποία παράγει ακόμη το 60% του ΑΕΠ. Παράλληλα, βέβαια, θα δημιουργούσε πολιτικές πιέσεις, για νέα μέτρα στήριξης προς τους οικονομικά ευάλωτους, αφού, λόγω των σωρευτικών ανατιμήσεων από τις αρχές του 2022, η πίεση στα εισοδήματα θα γινόταν ασφυκτική. 

2. Αναβολή της μείωσης των επιτοκίων. Μια ανοδική τάση του πληθωρισμού θα απέτρεπε την ΕΚΤ από το να προχωρήσει σε μείωση των επιτοκίων από τα σημερινά υψηλά του 4%-4,5% όπου βρίσκεται σήμερα η Ευρωζώνη. Εκτός από τη δυσκολία χρηματοδότησης των επιχειρήσεων, τα υψηλά επιτόκια θα χτυπούσαν και τις επενδύσεις σε real estate, που αντιστοιχούν στο 40% των συνολικών ετήσιων επενδύσεων. Χτύπημα θα δέχονταν και οι δημόσιες επενδύσεις, οι οποίες στο μίγμα χρηματοδότησης, εκτός από τα χαμηλότοκα δάνεια του ΤΑΑ σε ποσοστό 35%-50% του προϋπολογισμού κάθε επένδυσης, επιβάλλουν και 30% τραπεζικής χρηματοδότησης. Τούτο σε μια χρονιά κατά την οποία το 60% της ανάπτυξης του 2,3% αναμένεται ότι θα προκύψει από τις επενδύσεις.

3. Πέρασμα της Ε.Ε. σε στασιμοπληθωρισμό. Η νέα άνοδος των τιμών, σε ένα περιβάλλον υψηλών επιτοκίων, θα προκαλούσε υποχώρηση της ανάπτυξης της Ευρώπης σε αρνητικό πρόσημο. Ο στασιμοπληθωρισμός θα είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί με την ΕΚΤ να διατηρεί υψηλά τα επιτόκια. Το πλήγμα για το ελληνικό ΑΕΠ σε μια τέτοια περίπτωση θα έρθει από τον τουρισμό από την Ευρώπη, όπου η αγοραστική δύναμη θα έχει μειωθεί περαιτέρω, αφού οι τιμές θα έχουν αυξηθεί.

4. Ακριβότερος δανεισμός. Η διατήρηση των επιτοκίων σε υψηλά επίπεδα θα πλήξει την προσπάθεια της Ε.Ε. για μείωση του χρέους. Χώρες με υψηλό χρέος, όπως η Ιταλία, η Ισπανία, η Πορτογαλία, θα αντιμετώπιζαν αύξηση του κόστους δανεισμού τους. Η Ελλάδα είναι σχετικά προστατευμένη από μια αύξηση των αναγκών χρηματοδότησης του χρέους, αφού τα 230 δισ. από τα 357 δισ. του χρέους βρίσκονται στα χέρια του επίσημου τομέα (κυρίως στο EFSF και το ESM) και είναι “κλειδωμένα” σε σταθερά χαμηλά επιτόκια. Ωστόσο, μπορεί να επηρεάσει το πέρασμα που θα επιχειρήσει ο ΟΔΔΗΧ από βραχυπρόθεσμο (έντοκα γραμμάτια του Δημοσίου) σε μακροπρόθεσμο δανεισμό, δηλαδή ομόλογα με διάρκεια μεγαλύτερη από 3 χρόνια.

5. Ανησυχία για το τραπεζικό σύστημα. Η διατήρηση των επιτοκίων σε υψηλά επίπεδα διανύει ήδη τον 22ο μήνα. Η ανησυχία για δάνεια σε εμπορικά ακίνητα ξεκίνησε με την κατάρρευση μικρών τραπεζών στις ΗΠΑ και μεταδόθηκε στην Ευρώπη με τους κλυδωνισμούς της Credit Suisse. Η ΕΚΤ έχει αυξήσει το επίπεδο εποπτείας, αλλά οι πιέσεις είναι ήδη μεγάλες για τράπεζες, οι οποίες τα προηγούμενα χρόνια έδιναν δάνεια κυμαινόμενου επιτοκίου βασισμένες στα μηδενικά επιτόκια της ΕΚΤ. Ο κίνδυνος για το ελληνικό χρηματοπιστωτικό σύστημα προέρχεται από τις κάθε μορφής διασυνδέσεις ή συνεργασίες των ελληνικών εμπορικών τραπεζών με τις ευρωπαϊκές τράπεζες.