Της Κατερίνας Μυλωνά

«Η κλιματική αλλαγή είναι πλέον γεγονός, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία για αυτό. Οι επιπτώσεις είναι σημαντικές και δύσκολα αναστρέψιμες», τονίζει, σε συνέντευξή της στο Cretalive η Δρ. Εύα Χατζηνικολάου, συνεργαζόμενη ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας, Βιοτεχνολογίας και Υδατοκαλλιεργειών του ΕΛΚΕΘΕ.

Μιλά για το πρόγραμμα NAUTILOS, με αφορμή το summer school που διοργανώθηκε στο Ηράκλειο και εξηγεί τι μπορεί να κάνει ο καθένας από εμάς για να μειώσει το ενεργειακό μας αποτύπωμα.

Το προηγούμενο διάστημα οργανώθηκε στην Κρήτη ένα summer school για το πρόγραμμα NAUTILOS. Ποια είναι μέχρι σήμερα τα αποτελέσματά του;

«Το πρόγραμμα NAUTILOS (www.nautilos–h2020.eu) είναι ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα Horizon 2020 που έχει σκοπό τη δημιουργία μιας νέας γενιάς αισθητήρων χαμηλού κόστους για τη μέτρηση ωκεανογραφικών παραμέτρων, όπως η θερμοκρασία, η χλωροφύλλη, το οξυγόνο, τα θρεπτικά συστατικά κ.α. Το πρόγραμμα πραγματοποιείται από ένα εκτεταμένο δίκτυο 21 εταίρων από 11 χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα με το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε.). Στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. διοργανώθηκε στο Ηράκλειο στις 17-19 Απριλίου 2024 ένα σεμινάριο (summer school) για νέους επιστήμονες που ασχολούνται με τη θαλάσσια έρευνα με σκοπό να ενημερωθούν για τις τελευταίες επιστημονικές εξελίξεις και να βελτιώσουν τις επαγγελματικές τους δεξιότητες  και ικανότητες. Στο σεμινάριο αυτό συμμετείχαν συνολικά 10 μαθητές και περισσότεροι από 20 εκπαιδευτές από διάφορες χώρες. Το σεμινάριο περιελάμβανε διαλέξεις, συζητήσεις και επεξεργασία των ωκεανογραφικών δεδομένων που προκύπτουν από τους αισθητήρες και τις τεχνολογίες μέτρησης του προγράμματος NAUTILOS. Επίσης, παρουσιάστηκαν θέματα σχετικά με τη διεθνή νομοθεσία, τη ρύπανση των θαλασσών από τα πλαστικά και την Επιστήμη των Πολιτών. Τέλος, το σεμινάριο περιελάμβανε πρακτική εκπαίδευση των συμμετεχόντων στο πεδίο και με το επιστημονικό σκάφος ΦΙΛΙΑ του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. Οι μαθητές απόλαυσαν μια μοναδική ευκαιρία να βιώσουν τις πραγματικές συνθήκες εργασίας ενός επιστήμονα.»

Γιατί οι επιστήμονες θέλετε να αναπτυχθεί μία νέα γενιά αισθητήρων και δειγματοληπτών; Ποιο θα είναι το κέρδος για την κοινωνία;

«Η νέα γενιά αισθητήρων που δημιουργήθηκαν στα πλαίσια του NAUTILOS έχουν χαμηλό κόστος και μπορούν να εγκατασταθούν σε μετεωρολογικές πλατφόρμες ή ακόμα και σε επιβατικά ή αλιευτικά πλοία με σκοπό τη δημιουργία ενός εκτεταμένου δικτύου παρακολούθησης των αντίστοιχων περιβαλλοντικών παραμέτρων στις ευρωπαϊκές θάλασσες. Όσο πιο ευρύ είναι αυτό το δίκτυο παρακολούθησης τόσο πιο λεπτομερείς είναι οι πληροφορίες που λαμβάνουμε, άρα και η δημιουργία μοντέλων πρόβλεψης πραγματοποιείται πιο αποτελεσματικά και σε μεγαλύτερη κλίμακα ανάλυσης. Η συλλογή και η ανάλυση των δεδομένων αυτών μπορούν να βοηθήσουν τους επιστήμονες να παρέχουν σημαντική και έγκυρη πληροφόρηση στην πολιτική ηγεσία και τους φορείς λήψης αποφάσεων σχετικά με θέματα που αφορούν το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής (αύξηση θερμοκρασίας), τη ρύπανση από τα πλαστικά και τα μικροπλαστικά, ακόμα και τα αποθέματα εμπορικών αλιεύσιμων ειδών.  Όλα αυτά τα ζητήματα έχουν άμεση σχέση με το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο.»

Σύμφωνα με όσα μέχρι στιγμής παρατηρείτε, πόσο, τελικά, έχουν αλλάξει οι θάλασσές μας;

«Η θερμοκρασία στην επιφάνεια της θάλασσας πριν από 50 χρόνια ήταν περίπου κατά 0,55 βαθμούς κελσίου χαμηλότερη (IPCC, 2014), ενώ η τελευταία δεκαετία είναι η θερμότερη που έχει καταγραφεί από το 1980 (WMO, 2019). Η αύξηση της θερμοκρασίας λόγω της εντονότερης εξάτμισης, προκαλεί και αύξηση της αλατότητας στις θάλασσές μας. Οι διαφορετικές συνθήκες θερμοκρασίας και αλατότητας επηρεάζουν την επιβίωση και την ανάπτυξη των θαλάσσιων οργανισμών, με αποτέλεσμα να παρατηρούνται επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα. Οι πιο ανθεκτικοί οργανισμοί επικρατούν, περιορίζουν αυτούς που δεν έχουν δυνατότητα προσαρμογής και εν τέλει διευκολύνεται και η εγκατάσταση ορισμένων ξενικών ειδών που εισέρχονται στην Μεσόγειο. Τα πιο επεκτατικά από αυτά αυξάνουν τους πληθυσμούς τους εις βάρος των ενδημικών ειδών, με χαρακτηριστικά παραδείγματα που όλοι μας γνωρίζουμε πλέον, όπως τον λαγοκέφαλο, το λιονταρόψαρο και τον γερμανό. Οι επιπτώσεις εκτός από οικολογικές, είναι και οικονομικές όταν οι οργανισμοί των οποίων ο πληθυσμός μειώνεται αποτελούν εμπορικά είδη.

Η αύξηση της θερμοκρασίας στους ωκεανούς έχει επίσης σαν αποτέλεσμα την αύξηση της στάθμης της θάλασσας. Η παγκόσμια μέση στάθμη της θάλασσας αυξήθηκε κατά 2 χιλιοστά  ετησίως για το διάστημα 1971–2010, ενώ η πρόβλεψη για το τέλος του αιώνα (2081–2100) φτάνει τα 8 με 16 χιλιοστά ετησίως (IPCC, 2014). Η αύξηση της στάθμης της θάλασσας μπορεί να έχει σημαντικές οικολογικές επιπτώσεις σε κάποιος θαλάσσιους οργανισμούς που θα χάσουν ενδεχομένως τις περιοχές διαβίωσης ή αναπαραγωγής τους. Επιπρόσθετα όμως θα υπάρξουν σημαντικές κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις λόγω της αύξησης των πλημμυρικών φαινομένων, της διάβρωσης των ακτών και της απώλειας καλλιεργήσιμων και κατοικήσιμων εκτάσεων στις παράκτιες περιοχές.»

Η κλιματική αλλαγή είναι η αιτία; Κάποιοι επιστήμονες ακούν αυτές τις δύο λέξεις και μιλούν για υπερβολές. Υπάρχουν φαινόμενα που δεν οφείλονται στην κλιματική αλλαγή και εμείς (οι μη επιστήμονες) απλώς έχουμε συνηθίσει να τα αποδίδουμε όλα σε αυτή;

«Η κλιματική αλλαγή είναι πλέον γεγονός, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία για αυτό. Οι επιπτώσεις, όπως αναφέρονται παραπάνω, είναι σημαντικές και δύσκολα αναστρέψιμες. Βέβαια, πολλά προβλήματα οφείλονται και σε άλλες δραστηριότητες του ανθρώπου που έχουν σαν αποτέλεσμα τη ρύπανση των θαλασσών, για παράδειγμα, από πλαστικά, χημικά και άλλα απόβλητα. Ό,τι εισέρχεται στο θαλάσσιο περιβάλλον τελικά μέσω της τροφής μας καταλήγει σε εμάς.»

Αφού διαπιστωθεί το μέγεθος του προβλήματος, τι μπορεί να γίνει στην πράξη;

«Σύμφωνα με τα σενάρια της Διακυβερνητικής Ομάδας για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), αν οι εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου δε μειωθούν προβλέπεται ότι η μέση θερμοκρασία του πλανήτη μας θα αυξηθεί κατά 1,4 – 2,6 βαθμούς κελσίου στα επόμενα 25-44 χρόνια (IPCC, 2014). Η μόνη λύση είναι να περιοριστούν οι δραστηριότητες που επιβαρύνουν την κλιματική αλλαγή. Αυτό πρέπει να συμβεί αρχικά σε κυβερνητικό επίπεδο και φυσικά σε ατομικό επίπεδο. Ο καθένας από εμάς πρέπει να κάνει την προσωπική του προσπάθεια για να βελτιώσει την κατάσταση και κυρίως να πλάσει συνειδήσεις για τις επόμενες γενιές. Στα πλαίσια αυτής της προσπάθειας, το πρόγραμμα NAUTILOS πραγματοποιεί δράσεις εκπαίδευσης και Επιστήμης των Πολιτών, όπου διάφορες κοινωνικές ομάδες και κυρίως σχολεία συμμετέχουν σε δράσεις καθαρισμού παραλιών και στην συλλογή δεδομένων για τη ρύπανση από τα πλαστικά. 

Αυτό που μπορεί να κάνει ο καθένας από εμάς για να βοηθήσει την κατάσταση είναι να αλλάξει ορισμένες από τις καθημερινές του συνήθειες. Μπορούμε να μάθουμε να χρησιμοποιούμε τους ενεργειακούς πόρους με σύνεση και σεβασμό προς το περιβάλλον και να προσπαθήσουμε να ελαχιστοποιήσουμε το ενεργειακό μας αποτύπωμα. Η αντικατάσταση των συσκευών και των λαμπτήρων ενός νοικοκυριού με αποδοτικότερης ενεργειακής κλάσης, η μόνωση των κτιρίων και των κουφωμάτων τους, η χρήση θερμοστάτη για τη θέρμανση, η κατασκευή βιοκλιματικών σπιτιών, ή ακόμα και η απενεργοποίηση των οικιακών συσκευών όταν δεν χρησιμοποιούνται (π.χ. τηλεόραση, υπολογιστής) είναι μόνο μερικές από τις λύσεις που αν εφαρμοστούν από όλους μας μπορούμε να αλλάξουμε την κατάσταση προς το καλύτερο. Η χρήση των μέσων μαζικής μεταφοράς ή οχημάτων φιλικών προς το περιβάλλον (π.χ. ποδήλατο) όπου αυτό είναι εφικτό και η μείωση των πτήσεων με αεροπλάνο στις απολύτως απαραίτητες επίσης θα συμβάλλουν στην μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα που μας αναλογούν.  Αλλαγή συνηθειών ακόμα και στη διατροφή μας, όπως το να προτιμάμε την κατανάλωση τοπικών και εποχιακών προϊόντων και να περιορίσουμε την κατανάλωση κρέατος, κυρίως του μοσχαρίσιου, θα μειώσουν ακόμα περισσότερο το ενεργειακό μας αποτύπωμα. Επιπλέον η χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, όπως από τον ήλιο ή τον αέρα που αφθονούν στην χώρα μας, ακόμα και σε μικρή οικιακή κλίμακα συμβάλλει επίσης σε λύσεις που είναι πιο φιλικές στο περιβάλλον και μειώνει την κατανάλωση των πιο ρυπογόνων πηγών (π.χ. ορυκτά καύσιμα). Αν εφαρμοστούν μέτρα όπως τα παραπάνω θα μειωθούν οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα που ευθύνονται για την κλιματική αλλαγή.»

Διαβάστε περισσότερες ειδήσεις από την Κρήτη και το Ηράκλειο