«Αναθεματισμένα ηλεκτρονικά». Δεν θα περίμενε κανείς ότι αυτή θα είναι η πρώτη κουβέντα που θα άκουγε, εξαιτίας πρόσκαιρων προβλημάτων στη σύνδεση, από τον άνθρωπο που κατασκευάζει περιζήτητους φασματογράφους σε ένα αυτοσχέδιο μηχανουργείο στη Θεσσαλονίκη και τους στέλνει στη NASA ή έχει κατασκευάσει ακριβές ομοίωμα του Μηχανισμού των Αντικυθήρων, ενώ οι σπουδές και η δουλειά του είναι η μουσική, το βιολί. Αλλά: «Οι φασματογράφοι είναι οπτικά μηχανήματα, παρότι στηρίζονται σε κάμερες και αισθητήρες».

Ο Αριστείδης Βούλγαρης, γεννημένος το 1975, είναι βιολονίστας στη Συμφωνική Ορχήστρα του Δήμου Θεσσαλονίκης, αλλά ανήκει σε εκείνους τους ανθρώπους που οι κλίσεις του είναι περισσότερες από μία· από εκείνους που καταφέρνουν να μετατρέψουν το ταλέντο τους σε πρωτοπορία. Ακούγοντάς τον, είναι δύσκολο να φανταστείς ότι ο ίδιος είναι μουσικός.

Μιλάει για τον Ηλιο, τις εκλείψεις, τις αποστολές του στην –κυριολεκτικά– άλλη άκρη του κόσμου, τις συνεργασίες του με σπουδαίους επιστήμονες και τη σχέση του με τη NASA, για την οποία έχει κατασκευάσει έναν εξειδικευμένο φασματογράφο, ονόματι Icarus Solar Corona Slitless Spectrograph. Και όλα αυτά, δίχως να έχει σπουδάσει ούτε για ένα λεπτό Φυσική, ούτε καν Οπτική.

Είναι, όμως, ένας άνθρωπος που διαβάζει, πειραματίζεται και συμμετέχει ακατάπαυστα σε αποστολές (έως την Ανταρκτική), όταν δεν βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη, στο μηχανουργείο του, όπου πειραματίζεται, ελέγχει, διαμορφώνει, διασταυρώνει και επικαιροποιεί τα όργανα. Οι φασματογράφοι του αναλύουν το φως που εκπέμπει το ηλιακό στέμμα (το οποίο είναι ορατό κατά τη διάρκεια μίας ολικής έκλειψης Ηλίου) και εντοπίζουν τα χημικά στοιχεία που κατανέμονται σε αυτό, την κατάστασή τους, τη θερμοκρασία, η οποία ανέρχεται στους 2 εκατ. βαθμούς, αλλά μπορεί να ξεπεράσει ακόμη και τα 3 ή 4 εκατ.

Η ηλεκτροπληξία και η… θανάσιμη φασολάδα

Χρειάστηκε η διψασμένη του περιέργεια, μία ηλεκτροπληξία και μία παρ’ ολίγον θανάσιμη… φασολάδα, όταν ήταν μικρός, για να αποφασίσει ότι, πέραν της μουσικής, τα φυσικά φαινόμενα και η παρατήρησή τους είναι η δική του πυξίδα στον κόσμο. «Από πολύ μικρός έκανα πειράματα Φυσικής. Οταν ήμουν στη Δ΄ Δημοτικού έπαθα την πρώτη μου ηλεκτροπληξία, στο ασανσέρ της πολυκατοικίας όπου μέναμε. Ηθελα να μετρήσω την τάση στον ανελκυστήρα, με τι τάση λειτουργούν οι εντολές στα κουμπιά… Και όπως ήταν αναμενόμενο, έπαθα ηλεκτροπληξία», θυμάται ο Αριστείδης Βούλγαρης μιλώντας στην «Κ», με αφορμή το πρόσφατο ταξίδι του στο Τέξας ως επικεφαλής της ελληνοαμερικανικής αποστολής που παρατήρησε την ολική έκλειψη του περασμένου Απριλίου.

Φυσικά, δεν τον σταμάτησε αυτό. Εναν χρόνο μετά, όταν ήταν στην Ε΄ Δημοτικού, μαγείρεψε μία «θανάσιμη φασολάδα». «Στο σχολείο, κάναμε ένα μάθημα για τη θερμοκρασία και το θερμόμετρο. Οταν γύρισα στο σπίτι, είχα αποφασίσει να μετρήσω τη θερμοκρασία της φασολάδας που έβραζε στην κατσαρόλα, για να δω στους πόσους βαθμούς βράζει. Πήρα ένα διακοσμητικό επιτοίχιο θερμόμετρο, που είχε κλίμακα μέτρησης έως 120 βαθμούς Κελσίου – στην πραγματικότητα, ούτε τους 50 βαθμούς δεν μπορούσε να αντέξει. Το έβαλα στον ατμό πάνω από την κατσαρόλα για να δω μέχρι πού θα έφτανε. Ακουσα ένα μικρό “κρακ”, αλλά δεν του είχα δώσει σημασία. Η ένδειξη είχε φτάσει περίπου στους 80 βαθμούς και ξανακρέμασα το θερμόμετρο στον τοίχο. Λίγο πριν από το σερβίρισμα της “θανατηφόρας φασολάδας”, παρατήρησα τυχαία πως λείπει η μισή γυάλινη στήλη από το θερμόμετρο… Προφανώς η άλλη μισή στήλη, μαζί με τον υδράργυρο, ήταν μέσα στην κατσαρόλα με τη φασολάδα. Εκείνη την ημέρα φάγαμε έξω», ανακαλεί στη μνήμη του γελώντας ο Αριστείδης Βούλγαρης.

Λίγο πριν από το σερβίρισμα της «θανατηφόρας φασολάδας», παρατήρησα τυχαία πως λείπει η μισή γυάλινη στήλη από το θερμόμετρο… Προφανώς η άλλη μισή στήλη, μαζί με τον υδράργυρο, ήταν μέσα στην κατσαρόλα με τη φασολάδα.

Τα πειράματα δεν επρόκειτο να σταματήσουν, όμως, τόσο εύκολα. Εξάλλου, λειτουργούν με τα ίδια κυματικά φαινόμενα: ακουστικά κύματα στη μουσική, ηλεκτρομαγνητικά κύματα στην οπτική και την αστρονομία. Μουσική και αστρονομία «έχουν πολλά κοινά», όπως μας λέει ο ίδιος. Είχε κατασκευάσει δικής του έμπνευσης συστήματα για την ανίχνευση του στατικού ηλεκτρισμού, ενώ το 1989, στα 14 του, έλαβε βραβείο από την Ενωση Ελλήνων Φυσικών για την πειραματική επαλήθευση του νόμου του Τζάουλ. Η πειραματική επαλήθευση του νόμου του Τζάουλ έγινε από τον Αριστείδη Βούλγαρη, κατά τον τρόπο που ορίζει η επιστήμη: μέσω καταγραφής της θερμοκρασιακής μεταβολής συγκεκριμένης ποσότητας νερού συναρτήσει του χρόνου θέρμανσης, η οποία θερμαίνεται εντός ειδικού θερμιδομέτρου μέσω διαφόρων ηλεκτρικών αντιστατών, οι οποίοι διαρρέονται από συνεχές ρεύμα.

Ηρθε, όμως, η Γ΄ Λυκείου και το δίλημμα ήταν εμφατικό: εξετάσεις στην Ανωτέρα Τάξη του βιολιού στο Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης ή προετοιμασία για τις εισαγωγικές εξετάσεις της –τότε– Α΄ δέσμης για το πανεπιστήμιο. Προτού αποφασίσει, και αφού έχει περάσει τις μουσικές εξετάσεις, «το καράβι» είχε στρίψει απότομα από τη Φυσική στη Μουσική και τη μεγάλη αγάπη που είχε για το βιολί. Αλλά το απωθημένο παρέμεινε. «Εννοείται, συνέχισα να διαβάζω μόνος μου Φυσική και να κάνω κατασκευές, προκειμένου να επαληθεύσω αυτά που διάβασα στα σχολικά βιβλία».

Ενα σπιτικό μηχανουργείο

Οι κατασκευές του γίνονταν, με τον καιρό, όλο και πιο περίπλοκες και έπρεπε, για τα εξαρτήματα που χρειαζόταν, να απευθύνεται σε μηχανουργεία που διέθεταν τόρνους και φρέζες για να του κατασκευάζουν όσα απαιτούσαν τα όργανα που σχεδίαζε ο ίδιος. «Στην αρχή, είχε ξεκινήσει καλά το πράγμα, αλλά μετά, όσο έκανα πιο απαιτητικές κατασκευές, τα μηχανουργεία άρχισαν να με διώχνουν ή μου έλεγαν “έλα αύριο”, “έλα τη Δευτέρα” κ.λπ. Πήγαινα εγώ όταν μου έλεγαν, με έδιωχναν, ώσπου μου το είπαν ξεκάθαρα: “Κοίταξε, αυτά που ζητάς εσύ εδώ πέρα είναι ακριβά”, αλλά ο ίδιος ήταν διατεθειμένος να πληρώσει. “Ακου, Αριστείδη, εγώ βάζω πάνω στον πάγκο μια ζάντα, τη χτυπάω πέντε φορές και χρεώνω 60 ευρώ. Τι να πληρώσεις εσύ;”» διηγείται ο ίδιος στην «Κ».

Ηταν το σημείο όπου αντιλήφθηκε ότι, για να συνεχίσει τον μεγάλο του έρωτα με τις κατασκευές οργάνων μέτρησης και καταγραφής, έπρεπε να δημιουργήσει το δικό του… μηχανουργείο και να μάθει να χειρίζεται τόρνο και φρέζα. «Διάβασα βιβλία, έμαθα με την εμπειρία, αλλά είμαι καλός… κλέφτης. Εχω ευαισθησία στην εικόνα, αναπαρήγα κινήσεις και τεχνικές που έκαναν οι τορναδόροι».

Διάβασα βιβλία, έμαθα με την εμπειρία, αλλά είμαι καλός… κλέφτης. Εχω ευαισθησία στην εικόνα, αναπαρήγα κινήσεις και τεχνικές που έκαναν οι τορναδόροι.

Με το δικό του μηχανουργείο, εκτός σπιτιού ασφαλώς («ο σκύλος δεν άντεχε ούτε τη μυρωδιά ούτε τον θόρυβο όταν τον έπαιρνα μαζί μου και κολλούσε στο τζάμι για να φύγουμε»), μπόρεσε και πειραματίστηκε με τους φασματογράφους, μεταβάλλοντας διάφορες οπτομηχανικές παραμέτρους και μελετώντας τις επιπτώσεις αυτών των αλλαγών. «Σε κάποιες συγκεκριμένες μεταβολές παραμέτρων διαπίστωσα πως δεν συμφωνούν με τη βιβλιογραφία», διηγείται ο Αριστείδης Βούλγαρης.

«Υπάρχει η τυπική γωνία στους φασματογράφους, που είναι, ας πούμε, στις 35 μοίρες. Η ερώτηση η δική μου ήταν, αν τη βάλει στις 45 μοίρες τι θα γίνει; Δεν υπήρχε τέτοιος φακός, οπότε κάθισα και τον έκανα στις 45 μοίρες. Διαπίστωσα ότι είχε… χαλάσει το πράγμα, διότι δεν αποδίδει καλά ο φασματογράφος. Ωραία, είπα, ας το βάλω στις 58 μοίρες. Στις 58, ως διά μαγείας, έδειχνε καλύτερα από τη θεωρία που έλεγε 35. Με αποτέλεσμα ο φασματογράφος να λειτουργήσει σε μοίρες που δεν συμφωνούν με τη βιβλιογραφία», λέει ο ίδιος.

Ωστόσο, χρειάστηκαν επτά με οκτώ χρόνια και διαρκείς πειραματισμοί σε εργαστηριακές αλλά και πραγματικές συνθήκες, για να καταλήξει στο τελικό σχέδιο του φασματογράφου Icarus. Τα δεδομένα από τους φασματογράφους Icarus έχουν δώσει μέχρι στιγμής τρεις δημοσιεύσεις στο επιστημονικό περιοδικό Solar Physics το 2010, το 2012 και το 2022, καθώς και άλλες δύο σε άλλα περιοδικά. «Γενικά, σε αρκετά πράγματα, δεν υπακούω τυφλά στη βιβλιογραφία. Την έχω υπ’ όψιν μου, αλλά θέλω να δω και τι γίνεται στο πειραματικό σκέλος. Δεν με έχει διαψεύσει αυτό το “αμάρτημα”».

Από το 2010, μάλιστα, ο Αριστείδης Βούλγαρης συνεργάζεται με το Εργαστήριο Οπτικής και Φασματοσκοπίας, του Τμήματος Φυσικής του ΑΠΘ, κατασκευάζοντας έναν μεγάλο αριθμό οργάνων για τις ανάγκες του Εργαστηρίου.

Ενα email από τη NASA

Ωσπου τον ανακάλυψε η NASA και του ζήτησε, με δική της πρωτοβουλία, να συνεργαστούν, όταν υπέπεσε στην αντίληψη ενός επιστήμονα της αμερικανικής διαστημικής υπηρεσίας το νέο site που ο Αριστείδης Βούλγαρης είχε αναρτήσει με πάσα λεπτομέρεια για φασματογράφους, αποστολές και πειράματα, τον Μάρτιο του 2017.

«To 2017 έλαβα ένα email από μία υποδιευθύντρια της NASA, η οποία μου ζήτησε μία επικοινωνία για να συζητήσουμε υπό τη μορφή ακρόασης για τον φασματογράφο Icarus. Μετά την ακρόαση, αποφασίστηκε ο Icarus να πετάξει με το αεροσκάφος G-III της NASA κατά τη διάρκεια της ολικής έκλειψης Ηλίου της 21ης Αυγούστου 2017. Μάλιστα, το αεροσκάφος απογειώθηκε από αεροδρόμιο πολύ κοντά στο μέρος όπου έκανα εγώ τις παρατηρήσεις της έκλειψης, στο Σάλεμ του Ορεγκον. Στις ευρυγώνιες φωτογραφίες του ηλιακού στέμματος έχω καταγράψει το αεροσκάφος G-III, το οποίο πετούσε με τον φασματογράφο μου, με φόντο το ηλιακό στέμμα».

Μετά την ακρόαση, αποφασίστηκε ο φασματογράφος Icarus να πετάξει με το αεροσκάφος G-III της NASA κατά τη διάρκεια της ολικής έκλειψης Ηλίου της 21ης Αυγούστου 2017.

Την ολική έκλειψη Ηλίου της 2ας Ιουλίου 2019 την παρατήρησε από το αστεροσκοπείο Cerro Tololo Inter-American Observatory, στην έρημο Ατακάμα της Χιλής. Ταυτόχρονα, όμως, είχε κατασκευάσει ένα μοντέλο φασματογράφου, ο οποίος λειτουργούσε στην υπέρυθρη περιοχή του φάσματος, τον Icarus Near Infrared Solar Corona Spectrograph. Ο επικεφαλής της αποστολής, καθηγητής του πανεπιστημίου της Αριζόνα, δρ Γκλεν Σνάιντερ, γνωστός στον χώρο του ως ένας από τους αστρονόμους που χειρίζονται το Hubble Space Telescope, συμπεριέλαβε τον φασματογράφο ως το κύριο όργανο που συμμετείχε στην αποστολή EFLIGHT 2019-MAX.

Η διάρκεια της έκλειψης μέσω της πτήσης με το αεροσκάφος έφτανε τα 8 λεπτά και 40 δευτερόλεπτα – εν αντιθέσει με τη διάρκεια στο έδαφος, που ήταν 2 λεπτά και 8 δευτερόλεπτα). Αυτός ο φασματογράφος θα πετούσε πάνω από το Νησί του Πάσχα τη στιγμή της έκλειψης με ένα αεροσκάφος Boeing 787-Dreamliner και θα ήταν επιδαπέδιας έδρασης. Ο «φασματογράφος εγγύς υπέρυθρης περιοχής» δεν μπορεί να λειτουργήσει στο έδαφος, διότι είναι «τυφλωμένος» από την ατμόσφαιρα της Γης. Χρειάζεται να βρίσκεται σε ύψος 9-10 χιλιόμετρα πάνω από το έδαφος, όπου η ατμόσφαιρα είναι αρκετά πιο αραιή.

Επρεπε όμως με κάποιο τρόπο ο φασματογράφος να δουλέψει για να ευθυγραμμιστούν τα στοιχεία του και να ελεγχθούν με μία δοκιμαστική πτήση. Και κάπου εδώ προέκυψε η ιδέα του αιτήματος προς την αεροπορική εταιρεία Aegean, προκειμένου ο Icarus να πετάξει με ένα από τα αεροσκάφη της. Η θετική απάντηση της Aegean ήρθε πολύ γρήγορα και ο NIR ICARUS πέταξε σε ύψος 9.300 μέτρων με αεροσκάφος Airbus A320, μαζί με τον κατασκευαστή του. Ετσι, βαθμονομημένος πια, ο Icarus στάλθηκε στο Νησί του Πάσχα και πέταξε επιτυχώς.

Οι δοκιμαστικές πτήσεις και η αλλαγή της τελευταίας στιγμής

Δυόμισι χρόνια μετά, στις 4 Δεκεμβρίου 2021, θα λάμβανε χώρα ολική έκλειψη Ηλίου, η οποία θα ήταν ορατή από την ευρύτερη περιοχή της Ανταρκτικής. «Ο επικεφαλής της ομάδας των Κυνηγών Εκλείψεων, ο αείμνηστος καθηγητής Τζέι Πάσαχοφ, μου πρότεινε να πετάξω με την πτήση που σχεδιάστηκε και προετοιμάστηκε ειδικά για την ολική έκλειψη, με την επωνυμία EFLIGHT 2021-SUNRISE. Αυτή η πτήση θα συναντούσε τη σκιά που ρίχνει η Σελήνη πάνω στη Γη (αυτό είναι ουσιαστικά η έκλειψη ηλίου), λίγο έξω από την Ανταρκτική, στα θαλάσσια όριά της. Βέβαια αποδέχτηκα την πρόταση του Πάσαχοφ, αλλά έπρεπε οπωσδήποτε να κατασκευάσω βάσεις έδρασης των φασματογράφων ειδικά για το συγκεκριμένο αεροσκάφος (αρχικά ήταν το αεροσκάφος Airbus A321), μελετώντας τα τεχνικά χαρακτηριστικά (διαστάσεις και ύψος παραθύρων, διαστάσεις και χωροταξία καθισμάτων κτλ)», σημειώνει ο ίδιος.

Είχα κάνει ειδική μελέτη για το συγκεκριμένο αεροσκάφος, που ήταν Airbus και είχε συγκεκριμένα τεχνικά χαρακτηριστικά. Μέχρι που έβαλα στο σπίτι μου εκτυπωμένα τα παράθυρα του αεροσκάφους για να κάνω τις πρώτες μετρήσεις και τοποθέτησα καρέκλες σε τέτοια διάταξη, που να προσομοιώνουν τα καθίσματα του αεροπλάνου.

Ο Αριστείδης Βούλγαρης πολύ νωρίς αντιλήφθηκε πως έπρεπε να προ-αποκτήσει εμπειρία με δοκιμαστική πτήση των φασματογράφων για να ξέρει τι θα συναντήσει… «Ηταν αδύνατον να πραγματοποιηθεί το πρότζεκτ αυτό δίχως δοκιμαστική πτήση πριν από την έκλειψη. Επρεπε να στήσω τα όργανα σύμφωνα με τη διάταξη των παραθύρων και των καθισμάτων του αεροσκάφους. Είχα κάνει ειδική μελέτη για το συγκεκριμένο αεροσκάφος, που ήταν Airbus και είχε συγκεκριμένα τεχνικά χαρακτηριστικά. Μέχρι που έβαλα στο σπίτι μου εκτυπωμένα τα παράθυρα του αεροσκάφους για να κάνω τις πρώτες μετρήσεις και τοποθέτησα καρέκλες σε τέτοια διάταξη, που να προσομοιώνουν τα καθίσματα του αεροπλάνου».

Και προέκυψε η ιδέα να απευθυνθεί ξανά στην Aegean, της οποίας ο στόλος είναι αεροσκάφη τύπου Airbus. Το αίτημα που υπέβαλε στην αεροπορική εταιρεία –για να μπορέσει να χρησιμοποιήσει ένα αεροσκάφος της εν πτήσει για να κάνει τις δοκιμές και να μετρήσει τους απαραίτητους χρόνους συναρμολόγησης/αποσυναρμολόγησης– έγινε αμέσως δεκτό ως χορηγία. «Κάναμε δύο δοκιμαστικές πτήσεις, Θεσσαλονίκη-Μόναχο-Θεσσαλονίκη», θυμάται ο Αριστείδης Βούλγαρης, «και έγιναν όλες οι απαραίτητες δοκιμές των φασματογράφων και των βάσεών τους». Ολα πια ήταν έτοιμα για την πτήση της αποστολής EFLIGHT 2021-SUNRISE…

Ενώ το αεροπλάνο της αποστολής ήταν τύπου Airbus, το υπουργείο Μεταφορών της Χιλής ζήτησε να αντικατασταθεί το αεροσκάφος με Boeing για διάφορους λόγους.

Τα πράγματα, όμως, άλλαξαν… εν τω μέσω της νυκτός. «Ενώ το αεροπλάνο της αποστολής ήταν τύπου Airbus, το υπουργείο Μεταφορών της Χιλής ζήτησε να αντικατασταθεί το αεροσκάφος με Boeing για διάφορους λόγους». Αποτέλεσμα; Μέχρι και 20 λεπτά προ της έκλειψης και εν πτήσει προς το σημείο συνάντησης με το φαντασμαγορικό φαινόμενο, ο Αριστείδης Βούλγαρης έκανε τις τροποποιήσεις στις διατάξεις προκειμένου τα συστήματα που κατασκεύασε να προσαρμοστούν στο νέο αεροσκάφος, το οποία είχε εντελώς διαφορετικά διαστασιολογικά χαρακτηριστικά.

«Μέσα στο άγχος μου, όσο έστηνα για να προλάβω, είδα ότι ο Ηλιος δεν ήταν από τη μεριά του παραθύρου όπου εγώ τοποθετούσα τις βάσεις των  φασματογράφων. Ο αστροφυσικός του Πανεπιστημίου του Σικάγου και ερευνητής της NASA, Θανάσης Οικονόμου, που συμμετείχε στην αποστολή, με καθησύχασε: “Καλά, δεν αντιλήφθηκες ότι το αεροσκάφος έκανε στροφή;”. Πράγματι, δεν το είχα καταλάβει! Το αεροσκάφος έκανε κύκλους περιμένοντας το ραντεβού του με τη σκιά της Σελήνης. Τελικά, προλάβαμε. Και είδαμε την μαγευτική έκλειψη του Ηλίου εν πτήσει και σε ύψος 12.500 μέτρων. Τέλος καλό, παρά το “καψόνι” του χιλιανού Υπουργείου Μεταφορών!»

Σε αυτή την πρόσφατη αποστολή του 2024, η 14μελής ομάδα ταξίδεψε στο Τέξας των ΗΠΑ για να παρατηρήσει και να καταγράψει την ολική έκλειψη. Μάλιστα, χρησιμοποιήθηκε επιτυχώς για πρώτη φορά ένας νέος τύπος φασματογράφου που σχεδίασε και κατασκεύασε ο Αριστείδης Βούλγαρης.

Και τελικά… Μηχανισμός των Αντικυθήρων

Επειτα από όλα αυτά, δεν ήταν παρά λογικό κι επόμενο ο βιολονίστας να καταπιαστεί με τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων. «Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, ως κατασκευή, είναι μία υπολογιστική μηχανή με γρανάζια και επομένως παρουσιάζει τεχνικά χαρακτηριστικά που παρουσιάζουν οι γραναζωτές μηχανές (όπως, π.χ., το κιβώτιο ταχυτήτων ενός αυτοκινήτου, ένα ρολόι κτλ.). Οι γραναζωτές μηχανές έχουν συγκεκριμένες χαρακτηριστικές συμπεριφορές και ιδιαιτερότητες, αλλά και κατασκευαστικούς περιορισμούς. Για τη διερεύνηση και την ανακατασκευή του Μηχανισμού των Αντικυθήρων συστήσαμε μία ομάδα, η οποία αντιμετώπισε τη διερεύνηση του Μηχανισμού ως πρότζεκτ ετών».

Η ομάδα The Functional Reconstruction of Antikythera Mechanism – The FRAMe Project συστήθηκε από τον Αριστείδη Βούλγαρη, ο οποίος ανέλαβε την κατασκευή των μπρούτζινων εξαρτημάτων με βάση τις αξονικές τομογραφίες των θραυσμάτων του Μηχανισμού (τα οποία εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών), τον μαθηματικό δρα Χριστόφορο Μουρατίδη και τον γραφίστα βιομηχανικού σχεδίου ο Ανδρέα Βοσινάκη.

Κατορθώσαμε να φτιάξουμε τρία λειτουργικά αντίγραφα του Μηχανισμού και έχουμε δημοσιεύσει συνολικά δέκα εργασίες σε επιστημονικά περιοδικά.

«Αιτηθήκαμε την άδεια χρήσης των τομογραφιών του Μηχανισμού και ξεκινήσαμε την ανάλυσή τους. Ο Μηχανισμός διασώζεται κατά ένα ποσοστό σε θραύσματα και δυστυχώς το υλικό της κατασκευής του (μπρούτζος) έχει υποστεί και την επίδραση του χρόνου και της θάλασσας: έχει μετατραπεί σε ένα είδος πέτρας, που ονομάζεται ατακαμίτης. Εμείς, κατόπιν της διερεύνησης που πραγματοποιήσαμε, κατορθώσαμε να φτιάξουμε τρία λειτουργικά αντίγραφα του Μηχανισμού και έχουμε δημοσιεύσει συνολικά δέκα εργασίες σε επιστημονικά περιοδικά», μας λέει.

«Στο μεταξύ, είχαμε την ημερομηνία που είχε ξεκινήσει ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων: ήταν 22-23 Δεκεμβρίου του 178 π.Χ. Είναι μία πολύ ιδιαίτερη ημερομηνία με έναν μεγάλο αριθμό αστρονομικών γεγονότων. Ολοι οι κύκλοι της Σελήνης επανέρχονται στην αρχή τους, συνέβη μία δακτυλιοειδής έκλειψη ηλίου πολύ μεγάλης διάρκειας, ξεκινούσε το χειμερινό ηλιοστάσιο και ο χειμερινός καλλιππικός κύκλος (σ.σ. περίοδος 76 ετών κατά την οποία οι φάσεις της Σελήνης επαναλαμβάνονται στα ίδια χρονικά διαστήματα και ημερομηνίες) και ταυτόχρονα ξεκινούσε η εορτή των Ισιών, αφιερωμένη στην Ισιδα και τον Οσιρι. Τα Ισια γιορτάζονταν και στην Ελλάδα επί Πτολεμαίου Α΄».

Η ηλιακή δραστηριότητα και… το ξύλο του βιολιού

Ο ενθουσιασμός του Αριστείδη Βούλγαρη, όσο κουβεντιάζουμε, είναι ανυποχώρητος. Μιλάει για προηγούμενους αιώνες, για τον Ηλιο, για τους φασματογράφους, για τα φυσικά φαινόμενα και φωτίζεται. Είναι ένα μυαλό που μπορεί να συνδέσει τη σημασία της ελάχιστης ηλιακής δραστηριότητας της περιόδου 1640-1720, γνωστή και ως Ελάχιστο Maunder, με το πώς επηρέασε την ποιότητα του ξύλου εκείνης της εποχής και, συνεκδοχικά, την κατασκευή των πιο άρτιων και περίτεχνων βιολιών στον κόσμο.

«Ολα τα έγχορδα όργανα των Αντόνιο Στραντιβάρι, Νικολό Αμάτι και Τζουζέπε Γκουαρνέρι κατασκευάστηκαν με ξύλο που αναπτύχθηκε εκείνη την περίοδο. Τα δέντρα τότε δεν αναπτύχθηκαν πολύ και οι αυξητικοί δακτύλιοί τους έγιναν πολύ πυκνοί, και το ξύλο έγινε με ομοιόμορφη πυκνότητα χωρίς ασυνέχειες – ό,τι δηλαδή λατρεύει μία ταλάντωση».

Ο Αριστείδης Βούλγαρης και οι συνεργάτες έχουν ήδη ξεκινήσει τις συζητήσεις για τις δύο ολικές εκλείψεις Ηλίου που θα συμβούν κοντά στην Ελλάδα: στις 12 Αυγούστου 2026 στη βόρεια Ισπανία και στις 2 Αυγούστου 2027 όπου η σκιά της Σελήνης θα περάσει επάνω από το Λούξορ της Αιγύπτου, και το Ιερό της Ισιδας θα βρεθεί στο σκοτάδι για 6 λεπτά και 22 δευτερόλεπτα. Αυτή σίγουρα «θα είναι η έκλειψη του αιώνα», λέει, όσο τα πλανητικά φαινόμενα τον περιμένουν να αποδείξει, για άλλη μία φορά, ότι είναι έτοιμος να εντοπίσει στοιχεία με παράξενα ονόματα και αριθμούς.

Ολες οι φωτογραφίες είναι ευγενική παραχώρηση από το αρχείο του Αριστείδη Βούλγαρη.