Του Adrian Wooldridge

Μπορεί ο Σίγκμουντ Φρόιντ να μην είναι πλέον ένας μοντέρνος στοχαστής, αλλά η θεωρία του για την καταπίεση μας παρέχει την καλύτερη εξήγηση για το κύριο μυστήριο των βρετανικών εκλογών: γιατί κανείς δεν μιλάει για το Brexit.

Ο Φρόιντ υποστήριξε ότι η καταπίεση είναι ένας απαραίτητος αμυντικός μηχανισμός απέναντι στα δυσάρεστα συναισθήματα, αλλά αν το παρακάνουμε, μπορεί να οδηγήσει σε κάθε είδους ψυχοφθόρες συνέπειες. Στον κόσμο του Φρόιντ, το αντικείμενο της καταπίεσης ήταν το σεξουαλικό στρες, στη σημερινή Βρετανία, είναι η βασανισμένη σχέση μας με την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Το 2019, οι εκλογές δεν αφορούσαν τίποτα άλλο παρά το Brexit. Αυτή τη φορά, πρόκειται για οτιδήποτε άλλο. Οι Συντηρητικοί αναφέρουν στο μανιφέστο τους μόνο επιφανειακά “τα οφέλη του Brexit”. Οι Φιλελεύθεροι Δημοκράτες δεν το αναφέρουν στις πρώτες 100 σελίδες του δικού τους. Ο Κιρ Στάρμερ δεν χρησιμοποίησε ούτε μία φορά τη λέξη όταν παρουσίασε το μανιφέστο του στις 13 Ιουνίου και αλλάζει γρήγορα θέμα όποτε τον ρωτούν για αυτό.

Υπάρχουν ορισμένες καλές πολιτικές εξηγήσεις για αυτή τη σιωπή. Το κόμμα των Τόρις δεν θέλει να μιλήσει για το Brexit, επειδή τα οφέλη που υποσχέθηκαν δεν έχουν υλοποιηθεί. Η Εθνική Υπηρεσία Υγείας αντιμετωπίζεις μεγαλύτερες δυσκολίες από ποτέ. Μακριά από το να ανθεί, η οικονομία βρίσκεται σε ύφεση. Και μακριά από την αντιμετώπιση της ανισότητας Βορρά-Νότου, το Brexit πλήττει τη μεταποίηση (και επομένως τον Βορρά) περισσότερο από ό,τι τις υπηρεσίες.

Το Εργατικό Κόμμα δεν θέλει να μιλήσει γι’ αυτό, επειδή η μεγάλη αποστολή του Στάρμερ είναι να κερδίσει πίσω τις βόρειες εστίες των Εργατικών που ψήφισαν τόσο το Brexit το 2016 όσο και το “να γίνει το Brexit” το 2019. Οι Φιλελεύθεροι Δημοκράτες δεν θέλουν να μιλήσουν για αυτό, επειδή ο ξεκάθαρος ενθουσιασμός τους για την ανατροπή του αποτελέσματος του δημοψηφίσματος τους μείωσε σε ένα κόμμα μόλις 11 εδρών στο προηγούμενο Κοινοβούλιο. Και το Μεταρρυθμιστικό Κόμμα του Νάιτζελ Φάρατζ; Η γενναιόδωρη άποψη είναι ότι θέλει να αποδείξει ότι είναι ένα σοβαρό κυβερνητικό κόμμα και όχι μια ομάδα πίεσης για ένα μόνο θέμα. Η λιγότερο γενναιόδωρη άποψη είναι ότι, με τη Βρετανία να μην είναι πλέον μέλος της ΕΕ, χρειάζεται νέες δυσαρέσκειες στις οποίες μπορεί να εστιάσει.

Ωστόσο, όλες αυτές οι τακτικές εξηγήσεις αντανακλούν μια βαθύτερη ψυχολογική εξήγηση – ότι ο βρετανικός λαός θέλει να ξεχάσει το μεγαλύτερο τραύμα που επηρέασε την πολιτική του εδώ και μια γενιά. Το Brexit ξυπνάει πάρα πολλές κακές αναμνήσεις – από υποσχέσεις των Τόρις που αθετήθηκαν ή προδόθηκαν – από “πορείες επανένταξης” που δεν οδήγησαν πουθενά – από ατελείωτες κοινοβουλευτικές διαμάχες, μέχρι τους σκληροπυρηνικούς Brexiteers, γεμάτους αυτοπεποίθηση, που διαδηλώνουν στην Downing Street για να υποβάλουν στην Τερέζα Μέι ένα ακόμη τελεσίγραφο.

Το Brexit προκαλεί επίσης υπερβολικό άγχος για έναν επαναληπτικό αγώνα.

Υπάρχει μια ισχυρή ορθολογική επιχειρηματολογία για να κάνουμε αυτό που ήθελαν να κάνουν τόσο οι Εργατικοί όσο και οι Φιλελεύθεροι Δημοκράτες το 2019 και να διεξάγουμε ένα ακόμη δημοψήφισμα για την ΕΕ. Γιατί όλες οι μελλοντικές γενιές θα πρέπει να δεσμεύονται από μια οριακή νίκη της “Αριστεράς” (52-48) το 2016; Μια δημοσκόπηση της Statista τον Μάιο διαπίστωσε ότι το 55% των πολιτών πίστευε ότι ήταν λάθος η έξοδος από την ΕΕ σε σύγκριση με το 31% που πίστευε ότι ήταν σωστή. Και οι άνθρωποι που ήταν πολύ νέοι για να ψηφίσουν το 2016, αλλά είναι τώρα σε ηλικία ψήφου, είναι πολύ πιο πιθανό να θέλουν να είναι μέρος της ΕΕ.

Ωστόσο, λίγοι άνθρωποι έχουν την δύναμη να ξαναδώσουν τη μάχη. Το να μετανιώνει κανείς που έφυγε από την ΕΕ δεν είναι το ίδιο με το να θέλει να ξαναμπεί, και το να θέλει να ξαναμπεί δεν είναι το ίδιο με το να είναι πρόθυμος να εμπλακεί ξανά με τους Brexiteers. Μια πρόσφατη δημοσκόπηση της YouGov διαπίστωσε ότι, αν και το 51% των ψηφοφόρων θέλει να επανενταχθεί στην ΕΕ, μόνο το 33% είναι έντονα υπέρ αυτής της άποψης, ενώ το 25% του 36% που θέλει να μείνει έξω πιστεύει έντονα σε αυτό. Ο Στάρμερ ανέδειξε την αγωνία που περιβάλλει το Brexit, όταν δήλωσε σε ακροατήριο στο Vauxhall του Νοτίου Λονδίνου, ένα από τα πιο φιλικά προς την παραμονή στην ΕΕ μέρη της χώρας, ότι δεν είχε καμία πρόθεση να επαναφέρει τη Βρετανία στην ενιαία αγορά ή στην τελωνειακή ένωση, πόσο μάλλον στην ΕΕ, επειδή δεν ήθελε να αναβιώσει την “αναταραχή” και την “αβεβαιότητα”.

Ο Φρόιντ προειδοποίησε ότι, κάθε άλλο παρά θαμμένα είναι τα καταπιεσμένα συναισθήματα που εκφράζονται με διάφορους περίεργους τρόπους. Και αυτό είναι σίγουρα μέρος του έπους του Brexit.

Το θέμα ταράζει τις παραδοσιακές περιφέρειες και προκαλεί οργή κατά των Συντηρητικών. Το 2019, οι “ψηφοφόροι του κόκκινου τείχους” – οι ψηφοφόροι της εργατικής τάξης του Βορρά που υποστήριζαν τους Εργατικούς από τότε που τους δόθηκε για πρώτη φορά η ψήφος – έκοψαν τελικά τον ομφάλιο λώρο. Ακόμη και αν επιστρέψουν στους Εργατικούς το 2024, όπως φαίνεται πιθανό, δεν θα επιστρέψουν ως μετανοημένοι πιστοί του κόμματος. Σήμερα, το ίδιο συμβαίνει και με τους “ψηφοφόρους του γαλάζιου τοίχου”: άνθρωποι που πάντα στήριζαν  στους Συντηρητικούς, επιλέγουν “οτιδήποτε άλλο εκτός από τους Συντηρητικούς” ή μένουν στο σπίτι τους.

Δεν έχω συναντήσει ποτέ στη διάρκεια της πολιτικής μου ζωής τέτοιο αντι-Συντηρητικό συναίσθημα. Η προεκλογική εκστρατεία διεξάγεται σχεδόν εξ ολοκλήρου στις έδρες των Τόρις. Ακόμη και ο πρωθυπουργός Ρίσι Σούνακ αναγκάζεται να κάνει εκστρατεία στην εκλογική του περιφέρεια, μια από τις ασφαλέστερες της χώρας. Οι ομάδες εστίασης αναγκάστηκαν να λογοκρίνουν τις συζητήσεις για τους λόγους για τους οποίους οι άνθρωποι δεν ψηφίζουν τους Τόρις, λόγω των πολλών υβριστικών σχολίων.

Εξίσου κεντρικό στοιχείο της θεωρίας του Φρόιντ είναι ότι η υπερβολική καταπίεση μπορεί να οδηγήσει σε δυσλειτουργία. Μπορούμε να συνεχίσουμε να αποφεύγουμε τη σοβαρή συζήτηση για το πώς η Βρετανία σχετίζεται με την ήπειρο στην απέναντι όχθη της Μάγχης;

Το Εργατικό Κόμμα ορθά εστιάζει σε μεγάλα οικονομικά ζητήματα, όπως η παραγωγικότητα, τα οποία έχουν περιθωριοποιηθεί από το Brexit κατά τη διάρκεια των ετών των Τόρις. Το κόμμα έχει επίσης δίκιο βραχυπρόθεσμα να σπάσει το ζήτημα της ΕΕ σε μια σειρά μικρότερων πρακτικών ζητημάτων: ευθυγράμμιση με τους κανόνες της ΕΕ για τα τρόφιμα και τα γεωργικά προϊόντα, επίτευξη συμφωνίας για τα τέλη περιαγωγής κινητής τηλεφωνίας, δημιουργία βίζας περιοδείας για τους καλλιτέχνες, απλοποίηση της γραφειοκρατίας στα λιμάνια, διευκόλυνση των σπουδών των νέων στην ΕΕ (και αντίστροφα) και διαπραγμάτευση ενός νέου αμυντικού συμφώνου.

Κάποια στιγμή, η Βρετανία πρέπει να ασχοληθεί εκ νέου με τα μεγάλα ζητήματα που δημιουργεί η ρυθμιστική ισχύς της ΕΕ. Μπορεί ο Στάρμερ να κερδίσει τα οφέλη από αυτό που αποκαλεί “στενότερη, καλύτερη σχέση” με το μπλοκ των 27 μελών χωρίς τελικά να επανέλθει στην τελωνειακή ένωση ή την ενιαία αγορά; Κάτι τέτοιο θα έδινε πολύ ταχύτερη ώθηση στην οικονομία, ιδίως στον τομέα της μεταποίησης, από ό,τι τα σχέδια του Στάρμερ για την ενίσχυση της παραγωγικότητας (θα παγίωνε επίσης την υποστήριξη της επιχειρηματικής ελίτ). Πώς μπορεί ένα μεγάλο έθνος να συμφωνήσει να υπακούει σε ένα πυκνό δίκτυο κανόνων για το εμπόριο, αν δεν έχει καμία συμμετοχή στη διαμόρφωση αυτών των κανόνων;

Η καταπίεση όλων των συζητήσεων για το Brexit μπορεί να είναι ένα βολικό τέχνασμα κατά τη διάρκεια μιας προεκλογικής εκστρατείας. Μπορεί να είναι ακόμη και υγιές για λίγο, δεδομένου του τρόπου με τον οποίο το θέμα κυριάρχησε και διαστρέβλωσε την πολιτική της Βρετανίας για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα. Αλλά η πρωθυπουργία του Στάρμερ θα διαμορφωθεί όσο τίποτε άλλο από την “επιστροφή των καταπιεσμένων”. Δεν θα έχει άλλη επιλογή από το να συνεχίσει τη μεγάλη εθνική συζήτηση για τη σχέση της Βρετανίας με την ΕΕ. Η μεγάλη του δοκιμασία θα είναι αν μπορεί να μετατρέψει αυτή τη συζήτηση σε πηγή δύναμης.

Απόδοση – Επιμέλεια: Στάθης Κετιτζιάν