Η διαδικασία πτώχευσης αποτελεί έναν κρίσιμο μηχανισμό για την αποτελεσματική αναδιάρθρωση της οικονομίας, με σκοπό την προώθηση της ανάκαμψης και της βιώσιμης ανάπτυξης. Η σωστή εφαρμογή της διασφαλίζει ότι οι πόροι μπορούν να επιστραφούν γρήγορα στην παραγωγική οικονομία, μειώνοντας τον κίνδυνο και το κόστος που συνδέεται με την αφερεγγυότητα, ενώ ταυτόχρονα προστατεύονται οι πιστωτές και διατηρούνται οι θέσεις εργασίας όπου είναι δυνατόν.

Οι επιχειρήσεις βρίσκονται σε μια περίοδο μεγάλης πρόκλησης και μετάβασης, καθώς πρέπει να προσαρμοστούν στις συνέπειες της απόσυρσης της χρηματοδοτικής στήριξης της περιόδου της πανδημίας, την αύξηση των επιτοκίων και τις υψηλότερες τιμές ενέργειας που εμφανίστηκαν πριν την εισβολή της Ρωσίας  στην Ουκρανία.

Αυτοί οι παράγοντες δημιουργούν ένα σκληρότερο επιχειρηματικό περιβάλλον, με αποτέλεσμα την αύξηση των πτωχεύσεων. Οι πτωχεύσεις αυξάνονται ακόμα περισσότερο εάν οι οικονομίες βρίσκονται στο τέλος του μακροχρόνιου οικονομικού μεγακύκλου όπως συμβαίνει το 2024.

Το 2024 είναι το τέλος του μακροχρόνιου οικονομικού κύκλου που ξεκίνησε από το 1968 και διήρκεσε 56 έτη, και παράλληλα αποτελεί την αρχή ενός νέου κύκλου. Μετά τις αλλαγές στο πρώτο μισό του κύκλου 1968-1996, η παγκόσμια κοινωνία, στο ανοδικό δεύτερο μισό του  κύκλου 1996-2024, γνώρισε πρωτοφανή ανάπτυξη και αφθονία αγαθών και υπηρεσιών με κινητήριο μοχλό τα φθηνά επιτόκια που χρηματοδότησαν τεράστιες επενδύσεις, στην πληροφορική, στις επικοινωνίες στις ψηφιακές πλατφόρμες και σε πολλές άλλες νέες τεχνολογίες.

Τα επόμενα 28 έτη θα επέλθουν σαρωτικές αλλαγές στις οικονομίες εξαιτίας κυρίως του κορεσμού της παραγωγικότητα των παλιών τεχνολογιών που οδήγησαν την ανάπτυξη των τελευταίων τριών δεκαετιών (πληροφορική, τηλεπικοινωνίες, ιντερνέτ κλπ.). Ο κορεσμός των υπαρχουσών τεχνολογιών φαίνεται πλέον ξεκάθαρα στα κινητά τηλέφωνα. Τα νέα μοντέλα σχεδόν δεν διαφέρουν από τα προηγούμενα μοντέλα όσον αφορά τα χρήσιμα χαρακτηριστικά τους.

Μόνο οι οικονομίες που θα έχουν τα απαραίτητα κεφάλαια και την τεχνογνωσία να προβούν στις αλλαγές και στην υιοθέτηση των νέων τεχνολογιών (τεχνητή νοημοσύνη, τρισδιάστατη, εκτύπωση, νέα υλικά, βιοτεχνολογία κλπ.) θα μπορέσουν να προσαρμοστούν και να αποκτήσουν ανθεκτικότητα για να επιβιώσουν στο αναπτυξιακό μέρος 2052-2080 του δεύτερου μισού του κύκλου. 

Ένα από τα χαρακτηριστικά του κύκλου που φεύγει είναι η αύξηση των χρεοκοπιών σε πολλές αναπτυσσόμενες  χώρες και επιχειρήσεις των ανεπτυγμένων κρατών.

Μετά από περισσότερο από μια δεκαετία με χαμηλά ποσοστά πτωχεύσεων σε όλο τον κόσμο, τα στοιχεία  δείχνουν μια σημαντική πλέον αύξηση των πτωχεύσεων σε όλο τον κόσμο. Το 2023 στις ΗΠΑ οι αιτήσεις πτώχευσης αυξήθηκαν κατά 40%. Στη Μεγάλη Βρετανία έφθασαν στο υψηλό των τελευταίων 30 ετών. Στην Ιαπωνία οι πτωχεύσεις ξεπέρασαν το 35% και στη Γερμανία αυξήθηκαν πάνω από το 23%.

Οι πτωχεύσεις στη Ρωσία είναι κατά 60% υψηλότερες σε σχέση με ένα χρόνο πριν. Η Ρωσία αύξησε τα επιτόκια στο 16% για να δαμάσει τον πληθωρισμό και οι εταιρείες που έχουν ανάγκη αναχρηματοδότησης των δανείων δυσκολεύονται πραγματικά σε αυτό το περιβάλλον. Σύμφωνα με έκθεση του ΟΟΣΑ, τα ποσοστά πτώχευσης επιχειρήσεων στη Νορβηγία, τη Φινλανδία, την Ισπανία, τη Σουηδία και τη Δανία έχουν πλέον υπερβεί τα επίπεδα που επλήγησαν κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης του 2008.

Στην Κίνα η αύξηση των πτωχεύσεων ήταν μόνο κατά 10% πράγμα το οποίο δεν συνάγει με τις αλλεπάλληλες πτωχεύσεις που συνεχώς εμφανίζονται και κυρίως στον κατασκευαστικό κλάδο όπου πάνω από το 50% των επιχειρήσεων έχουν υπερβολικές ζημιές. Προφανώς οι χρεοκοπίες στην Κίνα είναι τόσο πολλές που οι προβληματικές επιχειρήσεις δεν έχουν άλλη επιλογή από το να αναχρηματοδοτούν συνεχώς τα δάνειά τους, αντικαθιστώντας τα παλιά χρέη με νέα για να αποφύγουν την χρεοκοπία.  Το 83% των εταιρειών που καταλήγουν σε πτωχευτικό δικαστήριο στην Κίνα καταλήγουν σε εκκαθάριση, σε σύγκριση με μόλις 5% στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Αυτό υπονοεί ότι η Κίνα δεν διαθέτει μηχανισμό αναδιάρθρωσης και αναχρηματοδότησης των επιχειρήσεων ώστε να μπορέσουν να εξυγιανθούν και να ξαναμπούν στην παραγωγική  διαδικασία. Οι ΗΠΑ το 95% των πτωχευμένων επιχειρήσεων καταφέρνουν να τις εξυγιαίνουν, να τις αναχρηματοδοτούν, να τις αναδιοργανώνουν και να τις μετατρέπουν σε υγιείς επιχειρηματικές μονάδες.

Ο κλάδος της φιλοξενίας, οι μεταφορές και οι επαγγελματικές υπηρεσίες ήταν οι τομείς που επλήγησαν περισσότερο, με το εμπόριο, τη βιομηχανία και τις κατασκευές να είναι οι τομείς που πλήττονται λιγότερο. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, καταγράφτηκαν 50 νέες αιτήσεις εταιρικών πτωχεύσεων τον Φεβρουάριο, με την υγειονομική περίθαλψη να είναι ο τομέας με τον μεγαλύτερο αριθμό πτωχεύσεων.

Η αυξημένη επιβάρυνση στις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά σε όλη την Ευρώπη, που προκλήθηκε από το υψηλότερο κόστος εξυπηρέτησης του χρέους, την απόσυρση των κρατικών μέτρων στήριξης λόγω της πανδημίας, την αύξηση των επιτοκίων και τη σημαντική αύξηση του ενεργειακού κόστους, έχει δημιουργήσει μια ασφυκτική οικονομική πίεση.

Τα εκτεταμένα κυβερνητικά προγράμματα στήριξης που υλοποιήθηκαν διεθνώς κατά την πανδημία, εκτιμώμενα σε κόστος περίπου 12 τρισεκατομμύρια δολάρια, βοήθησαν προσωρινά τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά να παραμείνουν επιφανειακά σταθερά, αλλά τροφοδότησαν την ζήτηση με αποτέλεσμα την εμφάνιση του πληθωρισμού. Ωστόσο, πολλές ασταθείς επιχειρήσεις κατέφυγαν στην πτώχευση μόλις άρχισε η απόσυρση της κρατικής στήριξης, αποκαλύπτοντας την ευάλωτη οικονομική τους βάση.

Οι απώλειες θέσεων εργασίας, οι πτωχεύσεις εταιρειών και η εξαφάνιση ολόκληρων βιομηχανιών αποτελούν αναπόσπαστα στοιχεία του κύκλου ανάπτυξης της οικονομίας. Παρόλο που μπορεί να φαίνονται δυσάρεστες, αυτές οι δυναμικές,  στην πραγματικότητα συνιστούν μέρος της διαδικασίας μέσω της οποίας ενεργοποιούνται οι μηχανισμοί ανανέωσης και προσαρμογής στην οικονομία.

Στο πλαίσιο αυτής της οικονομικής αναστάτωσης, πολλά θετικά αποτελέσματα μπορούν να προκύψουν, καθώς οι αγορές και οι κοινωνίες αναζητούν νέους τρόπους για να ανακάμψουν, να καινοτομήσουν και να προχωρήσουν προς μια πιο βιώσιμη και ανθεκτική οικονομική δομή.

Η στήριξη αναποτελεσματικών επιχειρήσεων ώστε να παραμείνουν στην αγορά φέρει μαζί της ένα υψηλό κοινωνικό κόστος, καθώς αποτρέπει την ελεύθερη ροή κεφαλαίων και πόρων προς πιο αποδοτικούς κλάδους και βιομηχανίες, δημιουργώντας κινδύνους οικονομικής στασιμότητας.

Ο όρος «προβληματικές εταιρίες» αναφέρεται σε επιχειρήσεις που δεν είναι οικονομικά βιώσιμες, αλλά καταφέρνουν να συνεχίζουν τη λειτουργία τους μέσω εξωτερικής χρηματοδότησης, είτε αυτή προέρχεται από κρατικές διασώσεις είτε μέσω της συνεχούς προσέλκυσης κεφαλαίων από τράπεζες και κεφαλαιαγορές, λειτουργώντας έτσι ως προβληματικές στο οικονομικό στερέωμα. Αυτό φαίνεται ότι συμβαίνει στην Κίνα όπου το υψηλό ποσοστό αιτήσεων πτωχεύσεων που τελικά πτωχεύουν (83% έναντι 5% των ΗΠΑ) δεν διαθέτει την τεχνογνωσία εξυγίανσης των επιχειρήσεων.

Σε συνδυασμό με την λειτουργεία των εργοστασίων της  μόνο στο 75% της παραγωγικής τους δυναμικότητας εξ αίτιας της χαμηλής ζήτησης από το εξωτερικό οι καιροί για τις κινέζικες παραδοσιακές επιχειρήσεις θα είναι δύσκολοι τα επόμενα χρόνια.

Η χώρα μας υπέστη σημαντική οικονομική επιβάρυνση από τις προβληματικές εταιρίες των δεκαετιών του 1980 και 1990 όπου η κρατικοποίηση τους, τις έκανε ακόμα πιο προβληματικές και υπερχρέωσε την χώρα και τους φορολογουμένους, έως ότου υπό το βάρος της πραγματικότητας δεν μπορούσαν πλέον να συνεχίσουν να λειτουργούν ως «προβληματικές εταιρίες».

*Ο Γιώργος Ατσαλάκης είναι Οικονομολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης