Μαριάννα Κρασανάκη

03/05/2024 13:22

Οι σεισμοί είναι ένα φαινόμενο που απασχολεί αρκετά τη χώρα μας. Πολλές φορές προσπαθούμε να εξηγήσουμε τα φαινόμενα και να κατανοήσουμε τον λόγο που συμβαίνουν ενώ παράλληλα στο μυαλό μας υπάρχει ο φόβος για το ενδεχόμενο ενός μεγαλύτερου σεισμού.

Με αφορμή τον σπάνιο σεισμό στη Νέα Υόρκη στις 5 Απριλίου 2024, την κατολίσθηση στη Σαντορίνη αλλά και τις συνεχείς μικρές σεισμικές δονήσεις σε περιοχές της χώρας, ο Γεράσιμος Παπαδόπουλος, Διευθυντής Ερευνών στο Γεωδυναμικό Ινστιτούτο του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών μιλάει στο Newsbomb.gr.

Ο Δρ. Σεισμολογίας εξηγεί όσα δεν γνωρίζουμε γύρω από την διέγερση του εδάφους που προκαλεί η έκλειψη της σελήνης και προκαλούνται οι σεισμοί, ενώ απαντάει σε ερωτήσεις που όλοι σκεφτόμαστε ανά διαστήματα. Ποια περιοχή στην Ελλάδα είναι πιο σεισμογενής και άραγε πότε αναμένεται στην Κωνσταντινούπολη ένας μεγάλος καταστροφικός σεισμός που ίσως επηρεάσει την Ελλάδα. Τέλος απαντάει στο πόσο χρήσιμη είναι η άσκηση σεισμού «Μίνωας» που έγινε για πρώτη φορά στη χώρα μας και εξηγεί την κατολίσθηση που έγινε στη Σαντορίνη στις 27 Απριλίου 2024.

Η έκλειψη της σελήνης και του ηλίου και η επιρροή τους στη Γη

Όπως έχει αποδείξει η επιστήμη, η σελήνη δύναται να επηρεάσει τα γεωλογικά φαινόμενα του πλανήτη μας, όπως και την παλίρροια. Τι ισχύει ακριβώς; Μπορεί ο δορυφόρος μας, ή ακόμα και άλλα αστρονομικά φαινόμενα, να προκαλέσουν σεισμικές δονήσεις ή κινήσεις των τεκτονικών πλακών;

Η έρευνα στα θέματα αυτά είναι εξαιρετικά εκτεταμένη διεθνώς. Γνωρίζουμε ότι τα ουράνια σώματα ασκούν βαρυτικές δυνάμεις στον πλανήτη μας προκαλώντας παλιρροιακά φαινόμενα. Η παλίρροια είναι άμεσα παρατηρήσιμη στη θάλασσα. Εκείνο που δεν είναι ευρέως γνωστό είναι ότι παλίρροιες προκαλούνται και στο στερεό σώμα της Γης. Οι παλίρροιες αυτές, όμως, δεν είναι παρατηρήσιμες με γυμνό μάτι, όπως οι θαλάσσιες παλίρροιες.

Ωστόσο, η παρουσία τέτοιων παλιρροιών αφενός αποδεικνύεται θεωρητικά και αφετέρου μετριέται με κατάλληλα όργανα. Πρέπει να τονίσουμε ότι υπάρχει ομογνωμία μεταξύ των επιστημόνων ότι οι βαρυτικές έλξεις των ουράνιων σωμάτων πάνω στη Γη δεν αποτελούν βασικό αίτιο γένεσης των σεισμών αλλά μόνο αίτιο επίσπευσης. Το βασικό αίτιο βρίσκεται στα γεωδυναμικά φαινόμενα που διαδραματίζονται στο εσωτερικό της Γης. Όταν σε μια περιοχή η γένεση ενός σεισμού «έχει ωριμάσει» λόγω των εσωτερικών διαδικασιών, δηλαδή η φόρτιση στο υποψήφιο σεισμικό ρήγμα έχει ήδη πλησιάσει στο να δώσει το σεισμό, τότε η παλίρροια που προκαλεί η σελήνη μπορεί να προκαλέσει αιφνιδίως πρόσθετη φόρτιση και να επισπεύσει ένα σεισμό, ο οποίος όμως θα γινόταν έτσι κι αλλιώς. Γι’ αυτό το λόγο υποστηρίζουμε ότι σε τέτοιες περιπτώσεις οι σεισμοί δεν προκαλούνται από τις βαρυτικές έλξεις αλλά διεγείρονται από αυτές.

Ποια είναι η διαφορά της έκλειψης ηλίου και της έκλειψης σελήνης ως προς την επιρροή τους στη Γη.

Έχει από χρόνια αποδειχθεί ότι η βαρυτική έλξη που προκαλεί η σελήνη είναι πολύ σημαντικότερη από εκείνη που προκαλεί ο ήλιος. Αυτό συμβαίνει λόγω του ότι αν και ο ήλιος είναι πολύ μεγαλύτερος από τη σελήνη, η τελευταία βρίσκεται πολύ πιο κοντά στη Γη. Αυτή η διαπίστωση αναφέρεται γενικά στον τρόπο που επιδρούν τα δύο αυτά σώματα και δεν περιορίζεται μόνο στις φάσεις έκλειψης.

Μπορεί η πανσέληνος ή η νέα σελήνη να προκαλέσουν σεισμό;

Οι έρευνες που έχουν διεξαχθεί κατέληξαν μέχρι τώρα σε ποικίλα αποτελέσματα, αλλά γενικά πιστεύεται ότι η βαρυτική έλξη που προκαλεί η σελήνη στον πλανήτη μας μπορεί να συμβάλλει στη διέγερση σεισμών με το μηχανισμό που περιγράψαμε. Αρκετές από τις μελέτες κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η διέγερση σεισμών μάλλον είναι πιο συχνή στο μέσον του σεληνιακού κύκλου, δηλαδή όταν έχουμε πανσέληνο, και προς το τέλος και την έναρξη του σεληνιακού κύκλου. Σε τέτοια ερευνητικά αποτελέσματα για τον ελλαδικό χώρο φθάσαμε και εμείς, με συνεργάτες μου μαθηματικούς, προ ετών. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι εφ΄όσον ο σεληνιακός κύκλος διαρκεί περίπου 28 μέρες, η «προτίμηση» διέγερσης σεισμών εντοπίζεται γύρω από τη 14^η μέρα (πανσέληνος) και στις μέρες 27 ή 28 (ολοκλήρωση του κύκλου) και 1 ή 2 (έναρξη του κύκλου). Αλλά πρέπει να είμαστε προσεκτικοί. Αυτό δεν σημαίνει ότι κάθε φορά που βρισκόμαστε σε κάποιες από αυτές τις μέρες του σεληνιακού κύκλου θα έχουμε διέγερση σεισμών.

Σεισμοί που προκαλούνται από τέτοια φαινόμενα μπορούν να συμβούν σε χώρες που εμφανίζουν σπάνια σεισμικές δονήσεις, όπως έγινε στη Ν. Υόρκη ή ακόμα και στις χώρες με έντονη σεισμική δραστηριότητα όπως η Ελλάδα και η Τουρκία; Έχει προκληθεί ποτέ στην Ελλάδα σεισμός που να οφείλεται σε τέτοιου είδους καταστάσεις;

Η διέγερση σεισμών, με την έννοια που συζητήσαμε προηγουμένως, μπορεί να συμβεί οποτεδήποτε και οπουδήποτε, εφ΄όσον υφίσταται ήδη η συσσώρευση φόρτισης λόγω του βασικού αιτίου. Αυτό το φαινόμενο, όμως, είναι εξαιρετικά πολύπλοκο. Όταν γίνει ένας συγκεκριμένος σεισμός είναι δύσκολο να αποφανθούμε αν λειτούργησε ο μηχανισμός διέγερσης ή όχι. Ένας σεισμός που γίνεται όταν έχουμε πανσέληνο δεν είναι απαραίτητο να αποδοθεί σε αυτήν, μπορεί να έγινε τυχαία εκείνη τη μέρα. Τα αποτελέσματα που προαναφέραμε παραμένουν σε επίπεδο στατιστικής και απαιτείται περισσότερη έρευνα.

Σεισμός στην Κωνσταντινούπολη

Πότε περιμένουμε τον μεγάλο σεισμό στην Κωνσταντινούπολη;

Αυτό δεν το γνωρίζουμε. Το ερευνητικό αποτέλεσμα που λέει «περιμένουμε μεγάλο σεισμό στην ευρύτερη περιοχή της Κωνσταντινούπολης» δεν προσδιορίζει τον ακριβή χρόνο. Κακώς έχει δοθεί η εντύπωση ότι ένας τέτοιος σεισμός επίκειται, ότι θα γίνει τις επόμενες μέρες ή βδομάδες. Δεν έχουμε ενδείξεις για κάτι τέτοιο. Εδώ πρόκειται για μια μακροπρόθεσμη πρόβλεψη.

Κατά πόσο μπορεί να επηρεάσει τον ελλαδικό χώρο;

Ο γεωδυναμικός επηρεασμός του ελλαδικού χώρου από ισχυρό σεισμό στη δυτική Τουρκία υπήρξε το 1999, όταν μετά τον καταστροφικό σεισμό μεγέθους 7,5 στο ανατολικό τμήμα της θάλασσας του Μαρμαρά στις 17 Αυγούστου του 1999, επακολούθησε ο σεισμός της Πάρνηθας, μεγέθους 5,9 στις 7 Σεπτεμβρίου 1999. Αυτό δεν σημαίνει ότι κάθε φορά που θα γίνεται ισχυρός σεισμός στη δυτική Τουρκία θα επακολουθεί ισχυρός σεισμός στην Ελλάδα. Απεναντίας, μόνο σπάνια συμβαίνει αυτό το φαινόμενο δεδομένου ότι πρέπει να συντρέχουν πολλές ευνοϊκές γεωφυσικές προϋποθέσεις.

Θα είναι ένας σεισμός που μπορεί να θυμίζει εκείνον στις αρχές του 2023 στην Τουρκία;

Η μακροπρόθεσμη πρόβλεψη για την οποία γίνεται έντονη συζήτηση το τελευταίο διάστημα αναφέρεται σε σεισμό παρόμοιο με εκείνον του 1999. Ως προς το μέγεθος, δεν απέχει πολύ από τους δύο σεισμούς που έγιναν στη νότια Τουρκία το 2023. Αλλά το ενδεχόμενο να προκληθούν καταστροφές της έκτασης που είδαμε το 2023 ή και το 1999 αποτελεί αντικείμενο διερεύνησης, δεδομένου ότι οι παράγοντες που διαμορφώνουν το τελικό καταστροφικό αποτέλεσμα ενός σεισμού είναι ποικίλοι.

Σεισμοί στην Ελλάδα

Σε ποια περιοχή θεωρείται ότι περιμένουμε έναν μεγάλο σεισμό το επόμενο διάστημα; Είχατε αναφερθεί στον Κορινθιακό Κόλπο, ωστόσο ακόμα δεν έχει εκτονωθεί το σύστημα εκεί.

Στη χώρα μας όλες οι περιοχές δεν έχουν το ίδιο επίπεδο σεισμικότητας. Η σεισμικότητα αλλού είναι υψηλότερη, αλλού χαμηλότερη. Στις περιοχές υψηλής σεισμικότητας εντάσσονται το κεντρικό Ιόνιο, ο Κορινθιακός Κόλπος, η ευρύτερη περιοχή της Κρήτης, τα Δωδεκάνησα. Υπάρχουν, όμως, και οι εκπλήξεις. Συνεπώς, από πρακτική άποψη μεγάλη σημασία έχει η συνεχής προετοιμασία και η πρόληψη.

Στην Κρήτη έγινε η άσκηση ΜΙΝΩΑΣ, για έναν μεγάλο σεισμό με πιθανότητα για τσουνάμι. Πώς κρίνετε την συγκεκριμένη μεγάλη άσκηση; Θα βοηθήσει τους Κρητικούς σε περίπτωση ενός μεγάλου σεισμού στο μέλλον;

Πάντα οι ασκήσεις αυτού του τύπου είναι χρήσιμες για πολλούς λόγους. Με αυτές δοκιμάζεται η ετοιμότητα και η διαλειτουργικότητα των υπηρεσιών πολιτικής προστασίας στις περιοχές όπου οι ασκήσεις διεξάγονται. Επισημαίνονται οι αδυναμίες και οι ελλείψεις. Έπειτα, αποτελούν ένα σημαντικό βήμα για τη βελτίωση των ασκήσεων και σε άλλες περιοχές της χώρας. Στη συγκεκριμένη περίπτωση πιστεύω ότι στο σενάριο της άσκησης καλώς εντάχθηκε και ο κίνδυνος του τσουνάμι γιατί και αυτός είναι υπαρκτός.

Στιγμιότυπα από την άσκηση ΜΙΝΩΑΣ:

Κινδυνεύει η Αθήνα από έναν μεγάλο σεισμό ώστε να γίνει αντίστοιχη άσκηση και στην πρωτεύουσα και όχι μόνο στην Κρήτη;

Τέτοιες ασκήσεις πρέπει να γίνονται παντού στη χώρα. Πρακτικά, δεν υπάρχει κάποια γωνιά της πατρίδας μας που να μην απειλείται από το σεισμικό κίνδυνο, αλλού περισσότερο και αλλού λιγότερο. Στην Αττική, η σεισμικότητα είναι σχετικά χαμηλή. Αλλά ο σεισμός της Πάρνηθας το 1999, αν και δεν είχε ιδιαίτερα μεγάλο μέγεθος, υπήρξε ιδιαίτερα καταστροφικός. Αυτό οφείλεται στη μεγάλη συγκέντρωση βιομηχανικών και εμπορικών δραστηριοτήτων, στη μεγάλη πυκνότητα πληθυσμού και δόμησης. Συνεπώς, καμία περιοχή της χώρας δεν πρέπει να παραμελείται ως προς την προετοιμασία, τη λήψη μέτρων πρόληψης και την πραγματοποίηση ασκήσεων.

Σχετικά με την κατολίσθηση στη Σαντορίνη, που οφείλεται και κατά πόσο ένας σεισμός μπορεί να προκαλέσει μεγαλύτερο πρόβλημα;

Η ηφαιστειακή καλδέρα της Σαντορίνης χαρακτηρίζεται από σχεδόν κατακόρυφα πρανή (πλαγιές). Τα ηφαιστειακά υλικά διαβρώνονται σταδιακά από τις καιρικές συνθήκες, αποσταθεροποιούνται και γι’ αυτό το λόγο συχνά καταρρέουν προς τη θάλασσα. Αυτό συνέβη και πολύ πρόσφατα. Σε περίπτωση σεισμού είναι δυνατόν να συμβούν τέτοιες καταρρεύσεις πιο μαζικά. Το φαινόμενο είναι επικίνδυνο και πρέπει να λαμβάνονται μέτρα προστασίας. Ιδιαίτερα επικίνδυνο είναι το φαινόμενο της κατάπτωσης βράχων στην περίφημη Κόκκινη Παραλία. Εκεί τα μέτρα προστασίας θα πρέπει να είναι πολύ αυστηρά και μπορούν να περιλαμβάνουν ακόμη και την απαγόρευση της πρόσβασης.

Διαβάστε επίσης

Σεισμός στη Νέα Υόρκη: Η δόνηση ταρακούνησε και το Άγαλμα της Ελευθερίας

Χουλιάρας για απανωτούς σεισμούς στην Κρήτη: «Υπό παρακολούθηση το φαινόμενο»

Νέα εφιαλτική πρόβλεψη από τον γνωστό καθηγητή για σεισμό έντασης 9 Ρίχτερ στην Τουρκία

Λέκκας στο Newsbomb: Ανησυχία για την κατολίσθηση στη Σαντορίνη – «Ο κίνδυνος είναι υψηλός»