Το φοινικέλαιο, που συναντάμε συχνά στα τρόφιμα, έχει κατηγορηθεί πολλές φορές για τα υψηλά ποσοστά θνησιμότητας λόγω των καρδιακών παθήσεων. Την ίδια στιγμή, η συνεχώς αυξανόμενη ζήτησή του από τη βιομηχανία τροφίμων, ευθύνεται για τη δραματική αποψίλωση των δασών. Έτσι, αυτό το φυτικό έλαιο που βρίσκεται σε φρυγανιές, πραλίνες, κρουασάν, μπισκότα και άλλα σνακ, απειλεί όχι μόνο την υγεία του ανθρώπου αλλά και του πλανήτη.

Γι’ αυτούς τους ουσιαστικούς λόγους, ένα μεγάλο κίνημα καταναλωτών επιλέγει τρόφιμα «καθαρής ετικέτας» που δίνουν έμφαση στην υγεία, την ποιότητα και την ηθική. Στη λίστα με τα συστατικά που απορρίπτονται, το φοινικέλαιο κατέχει την πρώτη θέση και ακολουθούν η ζάχαρη και τα χημικά πρόσθετα.

Τι είναι τελικά το φοινικέλαιο;

Το φοινικέλαιο παράγεται ευρέως από την καλλιεργούμενη ποικιλία Elaeis guineensis Jacq., γνωστή και ως αφρικανικός φοίνικας. Προέρχεται από τον καρπό αυτού του δέντρου και ενδημεί στις δυτικές ακτές της Αφρικής. Τα τελευταία 60 περίπου χρόνια, υπήρξε μια πρωτοφανής επέκταση της καλλιέργειάς του σε όλες τις τροπικές περιοχές, με αποτέλεσμα να αποτελεί πλέον ένα σημαντικό προϊόν του παγκόσμιου εμπορίου και ο φοίνικας να είναι η κύρια πηγή παραγωγής φυτικών ελαίων. Γενικότερα, καλλιεργείται σε αρκετές τροπικές χώρες σε όλο τον κόσμο για την κάλυψη της παγκόσμιας ζήτησης και ειδικότερα στην Ινδονησία, τη Μαλαισία, την Ταϊλάνδη, την Κολομβία και τη Νιγηρία, γεγονός που δημιουργεί ερωτήματα σχετικά με το περιβαλλοντικό και ηθικό κόστος.

Αν και η καλλιέργεια και η χρήση του δεν είναι νέα πρακτική καθώς ο αφρικανικός φοίνικας χρησιμοποιείται από την ανθρωπότητα ως πηγή ελαίου και άλλων προϊόντων εδώ και χιλιάδες χρόνια. Ωστόσο, οι χρήσεις του έχουν επεκταθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια με το 77% της παραγωγής να χρησιμοποιείται για τρόφιμα ενώ το υπόλοιπο ποσοστό για την παραγωγή βιοντίζελ και άλλων χημικών ουσιών.

Το φοινικέλαιο είναι φτηνό

Το φοινικέλαιο χρησιμοποιείται ευρέως στη βιομηχανία τροφίμων λόγω του χαμηλού κόστους παραγωγής του. Εκτός αυτού, ορισμένα χαρακτηριστικά το καθιστούν επίσης ελκυστικό συστατικό. Έχει υψηλή περιεκτικότητα σε στερεά λιπαρά, γεγονός που μειώνει την ανάγκη υδρογόνωσης. Η υψηλή οξειδωτική σταθερότητά του, το καθιστά επίσης λιγότερο ευάλωτο στο να ταγγίσει, δίνοντάς του μεγάλη διάρκεια ζωής, άρα και πολλαπλές – επαναλαμβανόμενες χρήσεις όπως για παράδειγμα το τηγάνισμα ξανά και ξανά.

Το φοινικέλαιο είναι φθηνό, μπορούμε να το βρούμε εύκολα και έχει χαμηλό κόστος παραγωγής. Η αύξηση του αριθμού των φυτειών, ωστόσο, έφερε μαζί της την καταστροφή των τροπικών δασών, την εκδίωξη του ιθαγενούς πληθυσμού και σοβαρά περιβαλλοντικά προβλήματα, όπως η αποψίλωση των δασών και η ατμοσφαιρική ρύπανση. Σύμφωνα με έρευνα της Statista, 2022, υπολογίζεται ότι73,87 εκατομμύρια τόνοι φοινικέλαιου καταναλώνονται μέσα σε ένα χρόνο, σε όλο τον κόσμο.

Που είναι η παγίδα;

Στις ετικέτες των τροφίμων διαβάζουμε συστατικά όπως είναι: έλαιο φοίνικα, λίπος φοίνικα, φοινικόλιπος. «Αν αναγράφονται αυτά τα συστατικά στις ετικέτες των τροφίμων, τότε πράγματι αναφέρονται στο φοινικέλαιο. Είναι πράγματι διαφορετικοί τρόποι, τους οποίους όμως ο Κώδικας Τροφίμων δεν επιτρέπει» αναφέρει η Τεχνολόγος Τροφίμων και Εκπαιδεύτρια ΕΦΕΤ, Μαρίνα Πούλιου και συμπληρώνει «Πιθανόν να βρείτε στα συστατικά και το «κοκολίπος» το οποίο προέρχεται από τον κοκοφοίνικα. Είναι άλλο προϊόν, με διαφορετική προέλευση αλλά εξίσου υψηλή περιεκτικότητα σε κορεσμένα λιπαρά που ξεπερνούν το 80%».

Ακούστε περισσότερα για τα SOS στις ετικέτες στο podcast Food Science του Cantina

Το άρθρο της εβδομάδας

CUCINA CARUSO