Σε ολοένα και περισσότερες θεωρίες συνωμοσίας και σε πλήθος άλλων ειδών παραπληροφόρησης εκτίθενται οι έφηβοι τόσο συχνά όσο και καθημερινά, καθώς σκρολάρουν στους λογαριασμούς τους στα social media.

Αυτό προκύπτει από μια νέα μελέτη του News Literacy Project, η οποία διαπίστωσε επίσης ότι οι έφηβοι δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν τις ψευδείς πληροφορίες στο διαδίκτυο. Αυτό συμβαίνει σε μια εποχή που η εκπαίδευση για τον αλφαβητισμό στα μέσα ενημέρωσης δεν είναι διαθέσιμη στους περισσότερους μαθητές, διαπιστώνει η έκθεση, και η ικανότητά τους να διακρίνουν μεταξύ αντικειμενικών και μεροληπτικών πηγών πληροφόρησης, είναι αδύναμη. Τα ευρήματα βασίζονται στις απαντήσεις περισσότερων από 1.000 εφήβων ηλικίας 13 έως 18 ετών.

«Ο ειδησεογραφικός αλφαβητισμός είναι θεμελιώδης για την προετοιμασία των μαθητών ώστε να γίνουν ενεργά, κριτικά σκεπτόμενα μέλη της πολιτικής μας ζωής – κάτι που θα πρέπει να είναι ένας από τους πρωταρχικούς στόχους της δημόσιας εκπαίδευσης», εξήγησε στο Fast Company η Κιμ Μπόουμαν, ανώτερη διευθύντρια έρευνας του News Literacy Project και συντάκτρια της έκθεσης.

«Αν δεν διδάξουμε στους νέους τις δεξιότητες που χρειάζονται για να αξιολογούν τις πληροφορίες, θα μείνουν σε μειονεκτική θέση ως πολίτες και σε προσωπικό επίπεδο σε όλη τους τη ζωή. Η διδασκαλία του ειδησεογραφικού αλφαβητισμού είναι εξίσου σημαντική με τα βασικά μαθήματα όπως η ανάγνωση και τα μαθηματικά».

Ξεχωρίζοντας τα γεγονότα από τις θεωρίες συνομωσίας

Περίπου το 80% των εφήβων που χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δηλώνουν ότι βλέπουν περιεχόμενο σχετικά με θεωρίες συνωμοσίας στις διαδικτυακές τους ροές, ενώ το 20% βλέπει περιεχόμενο συνωμοσίας κάθε μέρα.

«Περιλαμβάνουν αφηγήσεις όπως ότι η Γη είναι επίπεδη, ότι οι εκλογές του 2020 ήταν στημένες ή κλεμμένες και ότι τα εμβόλια Covid-19 είναι επικίνδυνα», διαπιστώνει η έκθεση του News Literacy Project.

Ενώ οι έφηβοι δεν πιστεύουν κάθε θεωρία συνωμοσίας που βλέπουν, το 81% όσων βλέπουν τέτοιο περιεχόμενο στο διαδίκτυο δήλωσαν ότι πιστεύουν μία ή περισσότερες.

Η Μπόουμαν σημείωσε: «Όσο επικίνδυνες ή επιβλαβείς και αν είναι, αυτές οι αφηγήσεις έχουν σχεδιαστεί για να είναι ελκυστικές και να ικανοποιούν βαθιές ψυχολογικές ανάγκες, όπως η ανάγκη για κοινότητα και κατανόηση. Το να είναι κάποιος συνωμοσιολόγος ή να πιστεύει σε μια θεωρία συνωμοσίας, μπορεί να γίνει μέρος της ταυτότητας κάποιου. Δεν είναι απαραίτητα μια ετικέτα που ένα άτομο θα αποφύγει να μοιραστεί με άλλους».

Ταυτόχρονα, η έκθεση διαπίστωσε ότι ο πήχης για την προσφορά παιδείας στα μέσα ενημέρωσης είναι χαμηλός. Μόλις έξι πολιτείες έχουν κατευθυντήριες γραμμές για τον τρόπο διδασκαλίας της παιδείας στα μέσα ενημέρωσης και μόνο τρεις την καθιστούν απαίτηση στα δημόσια σχολεία.

Οι έφηβοι εξέφρασαν την έντονη επιθυμία να βεβαιωθούν ότι οι αναρτήσεις τους περιέχουν σωστές πληροφορίες. Πώς λοιπόν ελέγχουν οι ίδιοι τα γεγονότα, δεδομένου ότι μια μειοψηφία των εφήβων παρακολουθεί ενεργά ειδήσεις ή έχει παρακολουθήσει μαθήματα γραμματισμού στα μέσα ενημέρωσης;

Σύμφωνα με την ανάλυση, λιγότερο από το 40% των εφήβων που συμμετείχαν στην έρευνα ανέφεραν ότι έλαβαν οποιαδήποτε διδασκαλία γραμματισμού στα μέσα ενημέρωσης κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους 2023-24.

Αξιόπιστες πηγές vs θεωρίες συνωμοσίας

Στο πλαίσιο της συλλογής δεδομένων για την έκθεση, ζητήθηκε από τους εφήβους να δοκιμάσουν να διακρίνουν μεταξύ διαφορετικών τύπων πληροφοριών που μπορεί να συναντήσουν στο διαδίκτυο. Τους ζητήθηκε επίσης να αναγνωρίσουν αληθινές ή ψεύτικες φωτογραφίες και να κρίνουν αν μια πηγή πληροφοριών είναι αξιόπιστη.

Περισσότεροι από τους μισούς απέτυχαν να αναγνωρίσουν το επώνυμο περιεχόμενο – ένα κομμάτι που έμοιαζε με είδηση για το plant-based κρέας στην εφαρμογή ειδήσεων της Washington Post – ως διαφήμιση. Περίπου το ίδιο ποσοστό δεν κατάλαβε ότι ένα άρθρο με «σχόλιο» στον τίτλο αφορούσε τη γνώμη του συγγραφέα.

Τα κατάφεραν καλύτερα στο να αναγνωρίζουν τα «χορηγούμενα» αποτελέσματα της Google ως διαφημίσεις, αλλά περίπου το 40% των εφήβων δήλωσε ότι πίστευαν ότι αυτό σήμαινε ότι τα αποτελέσματα αυτά ήταν δημοφιλή ή υψηλής ποιότητας. Μόνο το 8% των εφήβων κατηγοριοποίησαν σωστά τις πληροφορίες και στα τρία παραδείγματα.

Έλεγχος των γεγονότων

Εκεί που οι έφηβοι αισθάνονταν σίγουροι για τον εντοπισμό κάθε ψεύτικης είδησης ήταν με τη χρήση οπτικού υλικού.

Τα δύο τρίτα των συμμετεχόντων στη μελέτη δήλωσαν ότι μπορούσαν να κάνουν μια αντίστροφη αναζήτηση εικόνας στο Google για να βρουν την αρχική πηγή μιας εικόνας. Περίπου το 70% των εφήβων μπορούσαν να διακρίνουν σωστά μεταξύ μιας εικόνας που δημιουργήθηκε από τεχνητή νοημοσύνη και μιας πραγματικής.

Για να δοκιμαστεί η ικανότητα των εφήβων να εντοπίζουν τις θεωρίες συνωμοσίας, ρωτήθηκαν αν μια φωτογραφία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ενός λιωμένου φωτεινού σηματοδότη ήταν «ισχυρή απόδειξη ότι οι υψηλές θερμοκρασίες στο Τέξας έλιωσαν τα φανάρια τον Ιούλιο του 2023».

Οι περισσότεροι έφηβοι απάντησαν σωστά, αλλά περίπου το ένα τρίτο εξακολουθούσε να πιστεύει ότι η φωτογραφία από μόνη της ήταν ισχυρή απόδειξη ότι ο ισχυρισμός για το λιώσιμο των φωτεινών σηματοδοτών, ήταν αληθινός.

Περίπου το 70% των εφήβων μπορούσαν να διακρίνουν σωστά μεταξύ μιας εικόνας που δημιουργήθηκε από τεχνητή νοημοσύνη και μιας πραγματικής.

Η Μπόουμαν δήλωσε ότι το γεγονός ότι δεν υπήρχε διαφορά στις επιδόσεις των μαθητών όταν τα αποτελέσματα αναλύθηκαν ανάλογα με την ηλικία τους, την κάνει να αναρωτηθεί αν οι έφηβοι «όλων των ηλικιών έχουν λάβει το μήνυμα ότι δεν μπορούν πάντα να πιστεύουν στα μάτια τους όταν πρόκειται για τις εικόνες που βλέπουν στο διαδίκτυο».

«Τα ραντάρ τους φαίνεται να είναι σε εγρήγορση όταν πρόκειται να αναγνωρίσουν τις παραποιημένες ή εντελώς κατασκευασμένες εικόνες», πρόσθεσε. «Ειδικά με τις πρόσφατες εξελίξεις και τη διαθεσιμότητα των τεχνολογιών δημιουργικής τεχνητής νοημοσύνης, αναρωτιέμαι αν είναι ίσως πιο δύσκολο να τους πείσουμε για τη γνησιότητα μιας φωτογραφίας που είναι πραγματικά αληθινή και επαληθευμένη από το να τους πείσουμε ότι μια εικόνα είναι ψευδής με κάποιο τρόπο».

Οι κοινοποιήσεις (δεν) ταιριάζουν στις θεωρίες συνωμοσίας

Όσον αφορά την κοινοποίηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι έφηβοι εξέφρασαν την έντονη επιθυμία να βεβαιωθούν ότι οι αναρτήσεις τους περιέχουν σωστές πληροφορίες. Πώς λοιπόν ελέγχουν οι ίδιοι τα γεγονότα, δεδομένου ότι μια μειοψηφία των εφήβων παρακολουθεί ενεργά ειδήσεις ή έχει παρακολουθήσει μαθήματα γραμματισμού στα μέσα ενημέρωσης;

Μεταξύ των εφήβων που δήλωσαν ότι επαληθεύουν τις ειδήσεις πριν τις μοιραστούν, η Μπόουμαν επισήμανε πως ασχολούνται με την πλευρική ανάγνωση, την οποία περιέγραψε ως «μια γρήγορη αναζήτηση στο διαδίκτυο για να διερευνήσουν την πηγή της δημοσίευσης» και μια μέθοδο που χρησιμοποιούν οι επαγγελματίες ελεγκτές γεγονότων.

Πηγή: ΟΤ